Namangan muhandislik-qurilish

17.5. Qontomirlar shikastlanganda birinchi yordam berish
Qon tomirlar shikastlanganda arterial, venoz va parenximatoz qon oqishlar
bo’ladi. Agar qon jarohatdan tashqariga oqayotgan bo’lsa, buni tashqi qon oqish deb
ataladi. Jarohatlangan tomirdan to’qimaga, ichki organlarga  ko’krak yoki qorin
bo’shligiga oqayotgan bo’lsa, buni ichki qon oqish deyiladi.
Qon oqishni to’xtatishning ikkita usuli bor: bulardan biri  vaqtincha bog’lab
qo’yish, tomirni suyakka bosib turish va ikkinchi usul  butunlay to’xtatish, bunday
qon oqishini jarrohlik yo’li bilan to’xtatiladi. Transportdan shikastlanganda ba’zi
hollarda hayot uchun xavfli bo’lgan arterial qon oqishi kuzatiladi, u arteriya
zararlanganda sodir bo’ladi. Arterial qon oqishida qon bosim bilan oqib turadi va
uning rangi och qizil bo’ladi, agar qon oqishi zudlik bilan to’xtatilmasa, bemor oz
vaqt ichida ko’p qon yo’qotib qo’yishi mumkin. Bu hayot uchun xavflidir. Arterial
qon oqishishi to’xtatish tibbiy yordam ko’rsatishning eng birinchi  choratadbiri
hisoblanadi. Arterial qon oqishini to’xtatish hammani qo’lidan keladigan osonva
tezkor usuli, jarohatlangan joy teparog’idan arteriyani barmoq  bilan bosib turishdir.
Arteriya suyak yoniga yaqin joydan yoki uning ustidan o’tgan bo’lsa, uni bosib turish
juda oson bo’ladi.
Son arteriyasi chov sohasida, chanoqning qov suyagiga musht bilan bosiladi.
Boldir yoki oyoq panjasi sohasidagi jarohatdan arterial qon oqqanda arteriya taqim
chuqurchasi sohasida bosiladi, buning uchun bosh barmoqlar tizza bo’g’inining
oldingi yuzasiga quyiladi, qolgan barmoqlar bilan arteriya sukka bosiladi.
Arteriyalarni barmoq bilan bosish ko’p kuch sarflashni talab etadi va bu
tadbirni hatto jismonan kuchli va chiniqqan kishi ham 1520 daqiqadan ortiq bajara
olmaydi. Shunga ko’ra tomirni barmoq bilan bosib, imkon bor joyda zudlik bilan jgut
yoki zakrutka solish va sterial bog’lab qo’yish kerak.
Jgut (zakrutka) solish oyoqqo’lning yirik arterial tomirlari shikastlanganda,qon
oqishini vaqtincha to’xtatishning asosiy usulidir. Jgut son, boldir, yelka va bilakka
solinadi. Tasmasimon rezina jgut bir uchida metalldan yasalgan ilgagi va ikkinchi
uchida zanjirchasi bo’lgan uzunligi 11,5 metrlik elastik rezina tasmadan iborat. Uni
ilgak va zanjircha bilan mahkamlab bog’lanadi. Naysimon rezina jgut uzunligi 1

---

173
metr keladigan elastik naychadan iborat.
Jgut qon oqayotgan joydan yuqoriga, jarohat yaqiniga, terini siqib qo’ymaslik
uchun kiyim yoki yumshoq bint ustidan bog’lanadi. Jgutni qonni to’xtata oladigan
kuch bilan bog’lanadi. To’qimalar juda qattiq bosilganda oyoqqo’lning nerv stvollari
ko’proq shikastlanib qoladi. Jgut yetarlicha qattiq solinmasa bu xolda aretrial qon
oqishi kuchayadi, chunki bunda oyoqqo’lning nerv stvollaridan venalarigacha
bosilgan bo’ladi.
Jgut solingan kuni, soati va daqiqasi yoziladi, qog’oz jgut ostiga ko’rinib
turadigan qilib qistirib qo’yiladi. Jgut bog’langan oyoq, qo’lni, ayniqsa, qishda issik
qilib o’rab qo’yiladi, biroq uni grelka bilan isitish mumkinemas. Jgut qo’yilgandan
so’ng 2 soat o’tgan hollarda arteriyani barmoq bilan bosish, jgutni astasekin, pulsni
hisoblab turib 510 daqiqaga bo’shatish va uni avvalgi joyining yuqog’irog’idan yana
solish kerak. Jgutni щu tariqa vaqtincha yechish har soatda zararlangan kishiga
jarrohlik yordam ko’rasatishga qadar takrorlanadi va har gal bu haqida yozib
boriladi. Naysimon jgut uchida zanjirchasi va ilgagi bo’lmasa uchlari tugun qilib
bog’lanadi.
Jarohatdan astasekin oqim bilan pulьsatsiya qilmay oqib chiqadigan to’qqizil
rangli qon oqishiga, venadan qon oqishi deyiladi. Venadan qon oqishi bosib
turadigan steril bog’lov qo’yish va gavdaning shikastlangan qismini baland ko’tarib
qo’yish bilan to’xtatiladi.
Kapillyardan qon oqayotganda jarohatning butun yuzasi qonab turadi va qon
tomchilab chiqadi. Kapillyar qon oqishini to’xtatish uchun odatda sterial, aksari,
bosib turadigan bog’lov qo’yish kifoya. Bog’lovga qon shimilib qolsa, qo’shimcha
bint o’rash zarur.