Namangan muhandislik-qurilish

HARAKAT XAVFSIZLIGINI TASHQIL ETISH ASOSLARI
Yo’l harakatini tashqil etishda
«Avtomobilhaydovchiyo’lpiyodamuhit»
tizimining o’zaro bog’liqligi
Avtomobil yo’llarida insonlar tomonidan boshqariladigan turli xildagi mexanik
va mexanik bo’lmagan transport vositalari, harakatlanayotgan (yoki harakatda
bo’lmagan) piyodalar majmuidan iborat murakkab dinamik tizim mavjuddir. Bu
tizimni yo’l harakati deb ataladi.
Yo’l harakatining muammolari va maxsus tomonlari eng avvalo
«avtomobilhaydovchiyo’lpiyoda» tizimi orqali belgilanadi. Ular o’z navbatida
atrofimuhitda faoliyat ko’rsatiladi.
Tizimga quyidagi tashkiliy qismlar kiradi: A (avtomobil), H (haydovchi), Y
(yo’l), P (piyoda). Bu tashkiliy qismlar muhitda faoliyat ko’rsatibgina qolmasdan,
atrofmuhit bilan ularning har biri chambarchas bog’liq bo’ladi. «Muhit» deb
«atrofmuhitni» yo’l harakati xavfsizligiga mujassamlashgan ta’siri tushuniladi va u
quyidagi faktorlardan tashqil topadi: 1) obhavo (metrologik ko’rinish,
yog’ingarchilik, shamol, temperatura); tibiiylandshaft (tekislik, qiradirlik, tog’lik, yer
osti, yer usti suvlari va h.k.z.); mexanik (shovqin, chang, tebranish, gaz chiqindilari
bilan ifloslanganlik va h.k.z.). «AHYPM» tizimda mexanik «Avtomobilyo’l (AY)»
va biomexanik «haydovchiavtomobil», «haydovchiyo’l», «piyodaavtomobil» va
«piyodayo’l», hamda biologik «haydovchipiyoda», tizimlarini ajratib ko’rsatish
mumkin.
«AHYM» tizimining optimal ravishda faoliyat ko’rsatishida tizimdagi
avtomobil, haydovchi, yo’l, piyoda va muhit tashqil etuvchilarini alohida, hamda
ularni birgalikdagi AH, HY, YP, AP va boshqa tasniflari katta ahamiyatga ega.
Avtomobil transportining konstruktiv o’lchamlari (parametrlari) yo’l
harakatining tasnifiga ta’sir ko’rsatadi. Bunda avtomobilning geometrik o’lchamlari,
tortish va tormozlanish sifati, haydovchi ish joyining qulayligi va yengil
boshqarilishshligi muhim o’rin egallaydi.

---

121
Avtomobil yo’li «AHYPM» tizimi faoliyatiga o’zining geometrik
elementlarining o’lchamlari va transportekspluatatsion sifatining o’zgarishi orqali
ta’sir etadi.
Yo’l harakati xavfsizligi eng asosan haydovchining ishonchliligiga, uning
tayyorgarligiga va ishchi qobiliyatiga bog’liq.
Piyodalar yo’l harakatida alohida o’rin egallaydilar. Ularni yo’l harakat
qoidalarini mukammal bilishlari va ularga amal qilishlari real yo’l sharoitlarida
harakat xavfsizligini ta’minlashga imkon yaratadi.
Umumiy tomonlardan optimal ravishda kelib chiqqan holda, yo’l harakati
xavfsizligini ta’minlashda birinchi navbatda «AHYPM» tizimidagi har bir tashqil
etuvchilarning va birgalikda faoliyat qiluvchilarning tasniflarini optimallashtirish
orqali erishish mumkin.