Namangan muhandislik qurilish

9.1- rasm Tirsakli valni prizmalarda press ostida to’g’rilash 
Tez aylanadigan ba’zi tirsakli vallarini press ostida sovuqlayin to’g’rilash 
tavspya etilmaydi, chunki bunday to’g’rilash toliqishdagi mustah-kamlikni
kamaytiradi. Tirsakli val press ostida sovuqlayin to’g’rilangach, unga termik ishlov 
beriladi: 180...200°S temperaturagacha qizdirib 5...6 soat tutib turiladi. Tirsakli 
valning o’rtadagn o’zak bo’ynining chekkada-gisiga nisbatan ko’pi bilan 0,05 mm 
tepishiga yo’l qo’yiladi. 
SHesternya yoki shkivning yeyilgan, o’tqaziladigan joylari suyuqlan-tirib 
qoplab va normal o’lchamgacha ishlov berib tiklanadi. Podshipnik o’tqaziladigan 
toretsdagi joy taranglab vtulka qo’yish bilan unga normal o’lchamgacha ishlov 
berib tiklanadi. 
Eyilgan shponka ariqchalariga remont o’lchamigacha ishlov boriladi yoki
butunlay payvandlanib, shu joyning o’ziga nominal o’lchamda rezьba qirqiladi. 
Bunda shponka ariqchalari taqsimlash shesternyalarini o’rnatish buzilmasligi 
uchun ayniqsa, diqqat bilan tiklanishi lozim. 
Flanetsdagi yeyilgan teshiklar yoki rezьba maxovik bilan birga boltlarning 
kattalashtirilgan o’lchamlariga moslab razvyortkalab tiklanadi. 
Xrapovik uchun mo’ljallangan rezьba katta o’lchamda rezьba kirqib, yangi 
xrapovik yasab yoki suyuqlantirib koplab va eski xrapovikda katta o’lchamli 

---

68 
rezьba qirqib tiklanadi. 
Moy haydash rezьbasi 1,0 mm dan kichik chuqurlikda yeyilganda normal 
profilgacha tiklanadi va donadorligi 8...6 bo’lgan qum kog’oz bilan jilolanadi. 
O’zak bo’ynining yeyilgan o’rnatish burti suyuqlantirib qoplanadi va zarur 
o’lchamgacha unga ishlov beriladi. 
Tirsakli valning o’zak za shatun bo’yinlari bir tekis va bir xil yeyilmaydi. 
SHatun bo’yinlari uzunligi bo’ylab konussimon, diametri bo’ylab esa
ovalsimon yeyiladi, ya’ni ellips shakliga kiradi. Bunda uzak podshipnik o’qiga 
qaragai sirt bo’ylab krivoshipning tekisligi diametr bo’ylab ko’proq yeyiladi. 
Uzak bo’yinlar, odatda, uzunligi bo’ylab bir tekis, diametri bo’ylab esa 
ellipssimon yeyiladi. Krivoship tekisligidagi shatun bo’yinlar o’qiga qaratilgan 
sirtlar ko’p yeyiladi. 
Bo’yinlar yeyil ishining xususiyatlari tirsakli valni yaroqli yaroqsizga 
chiqarishda hisobga olinadi. Bo’yinlar ikkita ko’ndalang kesimda chekalardan 10 
mm masofada va ikki: krivoship tekisligida (ko’p yeyilish yo’nalishi) va unga 
perpendikulyar tekislikda o’lchanadi. 
Agar shatun buyinlar ellipsliligi 0,05 mm dan va o’zak bo’ynilar ellipsliligi 
0,06 mm dan oshsa, shuningdek, qirilish, pachoqlanish, chuqur tirnalishlar yoki 
yeyilishlar yo’l qo’pilgan darajadan oshib ketganda bo’yin-lar jilvirlanadi. Bir 
nomdagi, ya’ni barcha shatun yoki barcha o’zak bo’yinlar bitta remont 
o’lchamigacha jilvirlanadi. 
Avtomobilь dvigatellari tirsakli vallariping remont o’lchami jiha-tidan 
chetga chiqqan bo’yinlari flyus qatlami ostida avtomatik suyuklanti-rib qoplanadi 
va ularga nominal o’lchamlargacha ishlov beriladi. Traktor dvigatellariiing tirsakli 
vallari va vkladishlarining xizmat muddatiii cho’zish uchun bo’yinlar uchun 5 
mm oraliqda qo’shimcha (oraliq) remont o’lchamlari kiritilgan. Asosiy remont 
o’lchamlaridan farqli qo’shimcha remont o’lchamlari D, D1, D2, DZ va
hokazo harfi bilan markalanadi. 
Tirsakli val bo’yinlari maxsus jilvirlash stanoklarida: avval o’zak bo’yin, 
keyin shatun bo’yinlar jilvirlanadi. 
O’zak bo’yinlarni jilvirlashda o’rnatish bazasi sifatida xrapovik uchun 
muljallangan teshik faskasi va podshipnik uchun mo’lkallangan val toretsidagi 
faska yoki teshik kabul qilinadi. Bu bazalar avval tekshiriladi va zarur bo’lsa 
tuzatiladi. Tekshirish uchun tirsakli val markazlarga o’rnatilib, uning tepishi 
yeyilmagan sirtlariga qarab o’lchanadi. CHunonchi, o’rnatish bazalari SMD-14A 
dvigateli tirsakli vali shesteriyasi uchun bo’yinning ishlamaydigan qismida tepish 
0,03 mm dan (78-rasm) va maxovik uchun muljallangan flanets tashqi sirtida 0,05 
mm day oshganda tuzatiladi. 
Uzak bo’yinlarni jilvirlashda o’rnatish bazasi sifatida shesternya osti 
bo’yni va maxovik flanetsining sirtqi tsilindrik sirti yoki chetidagi jilvirlangan 
o’zak bo’yinlar qabul qilinadi. 
Jilvirlash oldidan moy ariqchalarining teshiklari radial parmalash
stanoklarida yoki elektr drelь bilan zenkerlanadi.
Jilvirlashda navbatdagi jilolashga 0,004...0,005 mm atrofida qo’yim 
koldiriladn. 

---

69 
Bo’yinlar maxsus stanoklarda yoki ayni vaqtda barcha shatun va barcha
uzak bo’yinlar maxsus moslamalar yordamida GOI № 20...30 pastasi bilan 
jilolanadi. 
Bo’yinlar jilvirlab va jilolab bo’lingach, tirsakli vallar hamda ulardagi moy 
ariqchalari obdan yuviladi, siqilgan havo bilan tozalanadi va vallar tekshiriladi. 
Val krivoshipining radiusi, uzak buyinlar va maxo-vikni mahkamlash flanetsining 
tepishi tekshiriladi. O’zak bo’yinlar va flanetsning tepishi markazlarda soat 
tipidagi indikatorlar yordamida tekshiriladi. 
Krivoship radiusi maxsus 70-8784-Yu10 yoki 9571-38 moslamalari
yordamida tekshirilib, ulardan 9571-38 ning sxemasi 9.2-rasmda keltiril-gan. 
Moslama-korpus-truba 2, trubaga payvandlangan ikkita prizma 1 va to’rtta 
indikator