Namangan muhandislik qurilish

Nazorat savollari. 
1.
Ko’rish chuquri qanday tasniflanadi? 
2.
Ko’targich turlari. 
3.
Ko’rish chuquridagi ko’targichlari. 
4.
Estakada va ag’dargichlar. 
5.
Garaj domkratlari. 
6.
Elektrotal, telferlar qanday maqsadlarda ishlatiladi? 
7.
Agregat va uzellarni echish o’rnatish va tashish qurilmalarini qanday 
turlarini bilasiz? 
8.
Agregat va uzellarni yechish o’rnatish va tashish qurilmalari 
urutmalarining asosiylari qanday? 
9.
Konveyerlarning turlari va maqsadi nimadan iborat? 
10.
Konveyerlarning uritmasi qanday qismlardan iborat? 
5-mavzu. Unversal va maxsus o’lchash asboblari. Asosiy unversal 
asboblarning tuzilishi. Mexanik-richagli priborlar. Kalibrlar. Shchuplar. 
Shablonlar. Tekshirish chizg’ichlari va plitkalari. 
 
Unversal va maxsus o’lchash asboblari. Asosiy unversal 
asboblarning tuzilishi.
 
Unversal va maxsus o’lchash asboblari. 
Ishlatiladigan o’lchash vositalari 
birinchi navbatda kerakli unumdorlikni va o’lchash aniqligini ta’minlashi lozim.
Bundan tashqari, o’lchash vositasini tanlashda nazorat qay shaklda tashkil 
qilinishini, ishlab chiqarish hajmini, detallar konstruktsiyasining ahamiyatini, 
ularning tayyorlanish aniqligini, iqtisodiy ko’rsatkichlar va boshqa omillarni
qam hisobga olish zarur. O’lchash vositasining tanlashdan oldin o’lchashda ruxsat 
etiladigan xatoliklarni va qabul qilish mumkin bo’lgan chegaralarni, ya’ni 
detallarning qabul qilish mumkin bo’lgan chegaraviy o’lchamlarini aniqlab olish 
kerak bo’ladi. 

---

43 
Ruxsat etiladigan o’lchash xatoligini «500 mm gacha bo’lgan chiziqli 
o’lchamlarni o’lchashda ruxsat etiladigan xatoliklar» deb nomlangan Davlat 
standarti jadvallaridan topish mumkin. Standartda buyum o’lchami uchun 
belgilangan dopuskka bog’liq holda har bir nomikal o’lchamlar intervali uchun
15 qator ruxsat etiladigan o’lchash xatoliklari belgilangan. 16-9 kvalitetlar 
bo’yicha tayyorlashda o’lchash xatoligi dopuskning taxminan 20% ini, 9-2 
kvalitetlar bo’yicha esa 35% ni tashkil etadi. 
Detal o’lchamiga nostandart dopusk belgilangan bo’lsa, ruxsat etiladigan
xatolik shunga yaqin (kichik) standart dopusk qiymati bo’yicha qabul qilinadi. 
Ruxsat etilgan o’lchash xatoligi o’lchash vositasi turiga va o’lchash usuliga 
bog’liq emas. Lekin amalda kvalitetdan ham dag’alroq tayyorlangan detallarni 
avtomatik va yarim avtomatik vositalar bilan o’lchanganda ruxsat 43 etiladigan
xatolik standartda ko’rsatilganidan bir qator kichik olinadi.
Ruxsat etiladigan o’lchash xatoligi muntazam va tasodifiy xatoliklar-ning 
o’lchash natijasiga ta’sirini hisobga olgan holda o’lchashning mumkin bo’lgan eng 
katta xatoligi hisoblanadi. 
Davlat standartlari bo’yicha ruxsat etilgan xatolik bilan olingan o’lcham 
qiymati haqiqiy o’lcham sifatida qabul qilinadi. 
Ishlab chiqarish xarakteriga qarab (ko’plab, seriyalab va katta hajmda 
seriyalab ishlab chiqarish) kerakli unumdorlikni ta’minlaydigan iqtisodiy jihatdan 
maqsadga muvofiq o’lchash vositasi tanlanadi. Odatda o’lchash vositalari va 
prosteselarini mexanizatsiyalashtirish darajasi tekshirila-digan buyumlarni ishlab 
chiqarish programmasiga bog’liq. Ko’plab ishlab chiqarishda maxsus nazorat 
o’lchash moslamalaridan, avtomat va yarim avtomat-lardan foydalaniladi. Yakka 
tartibda (tajriba nusxa) ishlab chiqarishda universal o’lchash priborlari va o’lchash 
asboblari ishlatiladi.
Tekshirish operatsiyalarida EHM dan boshqariladigan robotlardan keng 
foydalanish planlashtirilmoqda. 
Detal konstruktsiyasi, uning gabariti va og’irligi o’lchash vosita-larini 
tanlashga katta ta’sir qiladi. Masalan, og’ir detallarni tekshirishda ko’chma 
priborlardan, yengil detallarni tekshirishda esa statsionar priborlardan foydalaniladi. 
Detalning bikirligi kiyalik bo’lsa, o’lchash kuchini cheklashga to’g’ri keladi, hatto
kontaktsiz o’lchash vositasidan foydalanishga to’g’ri keladi. Masalan, osongina
deformatsiyalanadigan yupqa devorli vtulkalarning diametrlari pnevmatik tiqin va 
skobalar bilan o’lchanadi. Tanlangan o’lchash vositaliri mehanik ishlov berish, 
yig’ish, texnik nazorat texnologik kartalarida yoki boshqa texnologik hujjatlarda 
ko’rsatiladi.