Namangan muhandislik-qurilish instituti "menejment" kafedrasi r. Ismatov, O. Ahmedov

7.6. Sertifikatsiya va xalqaro savdo 
 
Yuqorida  aytib  o’tilganidek,  sertifikatsiya,  ko’p  xollarda  chet  ellik  raqobatchilarga 
nisbatan  protektsionistik  siyosat  sifatida  qo’llanadi.  SHunga  qaramasdan  sertifikatsiyaning 
asosiy  maqsadi  –  bu  xalqaro  savdo  aloqalarini  rivojlantirish  uchun  qulay  shart-sharoitlarni 
yaratib  berishdir.  Tabiiyki,  bu  maqsadni  amalga  oshirish  uchun  tegishli  xalqaro  kelishuvlar 
zarur.  Bu  borada  «Tokio  raund»  (1979y)  da  tuzilgan  GATT  savdodagi  texnikaviy  to’siqlar 
bo’yicha  Kelishuv  ayniqsa  axamiyatga  ega.  Kelishuv  davlatlar  o’rtasidagi  savdo  aloqalarida 
protektsionizm  va  diskriminatsiyani  cheklash  uchun  qo’yilgan  birinchi  qadamdir.  U  GATT  ga 
kiruvchi davlatlarga quyidagi majburiyatlarni yuklatadi: 
1)  Texnikaviy  reglament  va  standartlarni  protektsionistik  maqsadlarda  qo’llamaslik, 
ularni ishlab chiqishda amaldagi xalqaro standartlarni e’tiborga olish; 
2)  Milliy sinov markazlari va maxsulotni sertifikatsiyalash sistemalariga boshqa davlatlar 
ishtirokchilarini ruxsatnoma bilan diskriminatsiya qilmaslik; 
3)  Ishtirokchi mamlakatlar tovarlariga standartlar va texnikaviy reglamentlarni joriy etish 
bo’yicha milliy tartibni yaratib berish; 
4)  Ishtirokchi mamlakatlar davlat tashkilotlari tomonidan maxsulotni sinovdan o’tkazish 
natijalarini, kelishuvga qo’l qo’ygan boshqa tashkilotlar va muvofiqlik belgilarini tan olinishini 
ta’minlash; 
5)  Ishtirokchi  mamlakatlar  o’rtasida  milliy  standartlashtirish  va  sertifikatsiyalashtirish 
bo’yicha ma’lumotlarni o’zaro almashuvini amalga oshirish.  
Kelishuv  milliy  standartlar,  texnikaviy  reglamentlar  sertifikatlash  qoidalarini  xalqaro 
standartlar  va  ko’rsatmalar  bilan  moslashuviga  imkon  beradi.  Bu  esa  maxsulotning  texnikaviy 
darajasi  va  sifatini  yaxshilashga,  uning  eksport  quvvatini  oshirishga  imkon  beradi.  Umuman 
olganda Kelishuv ishtirokchi davlatlar o’rtasidagi xalqaro savdo aloqalarini normalashtirish va 
kengaytirish imkonini beradi.  
Kelishuvning  bajarilishini  nazorat  qilish  GATT  qo’mitasiga  yuklatilgan.  U  Kelishuvning 
amalga  oshirilishini  nazorat  qiladi,  ekspertlar  guruxi  yordamida  tortishuvlarning  yechilishiga, 
maslaxatlar  o’tkazishiga  imkon  yaratadi.  Sertifikatsiyalash  bo’yicha  bir  qator  xalqaro 
tashkilotlar  mavjud.  Ulardan  elektron-texnika  buyumlarini  sertifikatsiyalash  sistemasining 
(IET) Xalqaro iqtisodiy qo’mitasi (MEK) ikki tomonlama axamiyatga ega: 
  Birinchidan,  u  xar  bir  tayyorlangan  IET  partiyasini  tegishli  me’yoriy-texnikaviy 
xujjatlarga muvofiq xolda sinovdan o’tkazadigan yagona xalqaro sistemadir 
  Ikkinchidan, unda sobiq SSSR davlatlari ishtirok etadilar. 
MEK sertifikatsiyalash sistemasining asosiy maqsadi IET ishlab chiqaruvchi mamlakatlar 
o’rtasidagi savdoga ularga nisbatan yagona shartlarni o’rnatish orqali imkon berish.  
Bu  sistemaga  kiruvchi  mamlakatlarda  ishlab  chiqarilgan  maxsulotlar  boshqa  barcha 
ishtirokchi davlatlarda qayta sinov o’tkazilmasdan ishlatilishi mumkinligini ko’rsatadi.   
Boshqa  MEK  Farbiy  Yevropa  IETiga  nisbatan  raqobatbardosh  bo’lgan  Amerikaning 
IETiga diskriminatsiya maqsadlarida tuzilgan edi. Keyinchalik MEK da butun dunyo miqyosida 
IET sertifikatsiyalash sistemasini tuzish masalasi paydo bo’ldi.  
Har qanday IET ishlab chiqaruvchi korxona MEK sistemasi chegarasida ishlab chiqargan 
maxsulotlarini  sertifikatlash  xuquqi  uchun  litsenziya  olishi  mumkin.  Buning  uchun  u  vakolatli 
milliy  tashkilotga  IETni  tayyorlashda  asos  qilib  olingan  umumiy  va  guruxli  texnikaviy 
shartlarni  yuborishlari  shart.  Bunda  korxona  milliy  nazorat  xizmati  vakillariga  IETning  ishlab 
chiqarish  uchastkalariga  kirish  imkonini  beradi.  Sir  saqlanadigan  ishlab  chiqarish  uchastkalari 
korxonaning  bosh  nazoratchisining  nazoratida  bo’lishi  kerak.  Bosh  nazoratchining  asosiy 
majburiyatlari quyidagilardan iborat: 

---

 
 
104 
  Milliy nazorat xizmati bilan aloqani ta’minlash; 
  qabul qilingan IET partiyasining sifati uchun javobgarlik; 
   nazorat  o’lchash  va  sinov  ishlarini  xisobga  olish,  ularning  natijalarini  milliy  nazorat 
xizmatiga uzatish; 
  muvofiqlik  belgisi  bilan  qabul  qilingan  maxsulotlar  partiyasinining  o’rash-joylash 
ishlari uchun javobgarlik; 
  chiqarilgan partiyalar sinovlarining protokollarini ifodalanishing to’riligi; 
  IET ni qo’shimcha sinov va nazoratdan o’tkazilishi uchun javobgarlik. 
Ishlab  chiqaruvchi  korxona,  MEK  sistemasi  chegarasida  sertifikat  olgach,  bosh 
nazoratchining  va  milliy  nazorat  xizmatining  ishtirokida  maxsulot  sifatini  nazorat  qilishni 
tashkil  etishi  kerak.  Har  bir  partiyaning  qabul  qilinish  kriteriyasi  mazkur  IET  tipiga  nisbatan 
texnik shartlar bo’yicha o’rnatiladi.  
MEK  Sistemasi  qoidalariga  muvofiqlik  belgisi  bilan  o’raladi  yoki  ularga  muvofiqlik 
sertifikati  tayyorlanadi.  O’rash  va  muvofiqlik  sertifikatining  berilishi  bosh  nazoratchining 
bevosita nazorati ostida beriladi. IET uzoq va vaqt saqlashdan keyin jo’natilsa, uni jo’natishdan 
oldin takroran sinov ishlari amalga oshiriladi.  
Ishlab  chiqaruvchi  davlat  qonunlariga  muvofiq  qayd  etilgan  muvofiqlik  belgisi  o’rash 
uchun    ishlatiladigan  materialga  yopishqoq  lenta  orqali  tushiriladi.  Muvofiqlik  belgi  yoniga 
quyidagi ma’lumotlar qo’yiladi: 
 
Milliy nazorat xizmatiga  
 
Korxonaning attestatsiyadan o’tganligi to’risidagi guvoxnoma; 
 
Nazorat partiyasiga(ssыlka). 
£abul qilingan IET partiyasi uchun berilgan muvofiqlik sertifikati quyidagi ma’lumotlarni 
o’z ichiga oladi: 
- korxonaning nomi va joylashgan o’rni; 
- korxonaning savdo belgisi; 
- katalog va kod bo’yicha buyumning to’liq nomi; 
- nazorat partiyasining tartib raqami; 
- mazkur buyum tipi uchun texnikaviy shartlar; 
- milliy nazorat xizmatining nomi; 
- sertifikat bergan vakolatli shaxsning imzosi; 
- ishlab  chiqaruvchi  korxonaning  attestatsiyadan  o’tganligi  to’risidagi  guvoxnomaning 
tartib raqami; 
- buyum qabul qilib olingan sana; 
- sertifikat berilgan sana. 
Sertifikatsiyalash  bo’yicha  juda  katta  ishlar  ISO  (Xalqaro  standartlashtirish  tashkiloti) 
chegarasida sertifikatsiya bo’yicha qo’mita (SERTIKO) boshchiligida amalga oshiriladi. Uning 
faoliyat soxasi quyidagicha aniqlanadi: 
 
milliy  va  regional  sertifikatsiyalash 
sistemalarini, 
muvofiqlik  belgilarini, 
maxsulotning tavsifini yana kengroq, bir-birini tan olishga qaratilgan vositalarni o’rganish; 
 
milliy  yoki  regional  sertifikatsiyalash  sistemalarini  protektsionistik  maqsadlarda 
foydalanilishiga  barxam  berish  yoki  cheklash  maqsadida  tegishli  kelishuvlarni  tuzish 
qoidalarini ishlab chiqish. 
 
SERTIKO da quyidagi ishchi guruxlari tuzilgan: 
o  tushunchalar bo’yicha; 
o  sinov protokollari formasi bo’yicha; 
o  sinov laboratoriyalari tomonidan o’tkaziladigan malakali sinovlar bo’yicha; 

---

 
 
105 
o  yuridik javobgarlik masalalari bo’yicha; 
o  ISOga muvofiqlik belgisi bo’yicha; 
o  Korxonalarda sifatni baxolash usullari bo’yicha. 
SERTIKO  «Tegishli  standartlar  va  uchinchi  tomon  orqali  sertifikatsiyalash  sistemalariga 
tegishli  printsiplarni  jamlash»  ni  boshqarishni  ishlab  chiqdi.  U  milliy  xamda  regional 
sertifikatsiyalash  sistemalarini  boshqa  sistemalar  bilan  xamda  boshqa  davlatlarning  ularda 
ishtirok  etishi  bilan  o’zaro  muvofiqligi  nuqtai  nazaridan  tashkiliy  printsiplarni  o’rnatadi. 
Masalan,  milliy  va  regional  sertifikatsiyalash  sistemalarini  tuzishda  ular  imkoni  boricha  ISO 
xalqaro  standartlariga  asoslanishi  kerak.  Bunda  ushbu  standartlar  muvofiqlik  sertifikatsiyasi 
shartlarini o’zida aks ettirishlari lozim: 
 
Sertifikatsiyalanayotgan maxsulotning tavsiflari darajasini aniq o’rnatish; 
 
Sinov va o’lchash ishlarini aniq amalga oshirish usullari; 
 
Standartlarga maxsulot sifatini ta’minlash shartlarini kiritish; 
 
Texnika va texnologiyaning rivojlanishiga ta’sir etuvchi sharoitlar. 
Raxbarlik qilish maxsulotning barcha ishlab chiqaruvchilarini yaratilayotgan sistemalarda 
xech bir diskriminatsion shartlarsiz ishtirok etishini ta’minlashning zaruriyligini nazarda tutadi.  
U xalqaro savdoni sertifikatsiyalash vositalari, barcha mamlakatlarning sistemalarda erkin 
ishtirok  etishini  ta’minlash  yo’li  bilan  rivojlantirish  uchun  qulay  sharoitlarni  yaratishga 
qaratilgan.  
Xulosa  qilib  aytadigan  bo’lsak,  sertifikatsiya  davlatlar  o’rtasidagi  savdo  munosabatlarini 
osonlashtiradi,  import  qilinayotgan  davlatlarda  maxsulotni  qayta  sinovdan  o’tkazish  ishlariga 
ketadigan xarajatlar qisqaradi.