Namangan muhandislik-qurilish instituti kimyoviy texnologiya

Yo’l qurilishida geosintetik va geoplastik materiallarni qo’llash

Geosintetik materiallar, geosetka, geosintetik mato yangi qurilish materialari ҳisoblanib, yo’l qurilishida er qatlamlarini mustaxkamlash, tuproq ko’tarmalarni mustaxkamlash, gidrotexnik qurilishlarda, landshaft dizaynda er osti va tabiatni saqlash, qiyaliklarni mustaxkamlash, tayanch devorlar qurilishida, yo’l asoslarini mustaxkamlash ishlarida keng qo’llanilmoqda. Geosintetik va geoplastik materiallarning yo’l qurilishida gidroizolyastiyalovchi qoplama membranalar konstrukstiyalari sifatida er va beton qoplama ishlarining xajmini kamaytirdi va arzonlashtirdi. Sintetik ashyo geosintetik materiallarni qo’shimcha ijobiy xususiyatlarini oshiradi: ular chirimaydi, korroziyaga chidamli va juda pishiq va elastik, yuqori egiluvchanlik moduli ega, shu tufayli material ancha-muncha yukni qabul qila oladi va nisbatan kichik deformastiyalarda maxkamlab turuvchi vazifani bajaradi.

Geosintetik va geoplastik materiallarning uzilishdagi yuqori cho’ziluvchanligi xossasi geosintetik va geoplastik materiallarning geotekstil materialining markasiga qarab maksimal yuklanishdagi nisbiy cho’zilishi 60% gacha boradi. Shuning uchun ertilgan joylari materialni buzilishga olib kelmaydi. Geosintetik va geoplastik materiallarning standart bo’yicha poliefirli shtapel yoki polipropilen tolalaridan igna urish yoki termik usullarda maxkamlab ishlab chiqariladi. Geosintetik va geoplastik materiallarning ayrim ishlab chiqarish texnologiyalari yordamida tolalarni keyinchalik matoga shakllanishida optimal taqsimlanishga erishiladi. Geosintetik va geoplastik materiallarning yuqori mustaxkamligi va yuqori egiluvchanligi moduli bilan ajralib turadi, bu xususiyati yuklarni qabul qilib, taqsimlashga yordam beradi, demak nisbatan kichik deformastiyalarda mustaxkamlash vazifasini bajara oladi. Yo’l konstrukstiyalarida mustaxkamlashda, qiyaliklarni mustaxkamlashda, erning ko’tarish xususiyatlarini oshirishda, qoplam deformastiyalarini kamaytirishda, stementobeton yoriqlarining poydo bo’lishini kamaytirishda geosintetik va geoplastik materiallari muҳim rol o’ynamoqda. Geosintetik va geoplastik materiallar tufayli transport va yo’l massasi yuklanishining teng taqsimlanishi ta’minlagani uchun, yo’l konstrukstiyasining anchaga mustaҳkamligi ortmoqda. Ayniqsa geotekstilni bo’sh erlarda yo’l qurilishida qo’llash maqsadga muvofiqdir.

Tuproqlarni qatlamlarga ajralishini, ularni o’zaro siljishini to’xtatishda, tuproqning eroziyasi jarayonini sekinlashtirishda, yo’l qoplamasining qatlamlaridagi zarrachalarni bir biri bilan aralashib ketishini bartaraf etishda (masalan: qum qatlami shag`al qatlami bilan aralashib ketmaydi va x.zo) geosintetik va geoplastik materiallarni ishlatish qo’l kelmoqda. Yo’l qurilishida geotekstil qoplovchi materiallar tuproqqa “cho’kib” ketmasligi xisobiga chiqim ancha kamaydi. Drenajlash – geosintetik mato tuproq ko’tarmalarda suv issiqlik rejimining yaxshilash, yo’l qoplamasining drenajlovchi qoplamasida suv o’tlari bo’lishini bartaraf etish va suvni tezda o’tkazib yuborishni ta’minlaydi. Filtrlashda geosintetik va geoplastik materiallar tuproqni filtrlovchi va drenajlovchi konstrukstiyalarga tushishiga qarshilik ko’rsatadi. Yo’l konstrukstiyasida perfaratorlangan drenajlarga tuproqni mayda zarrachalari kamroq kiradi. Bundan tashkari “teskari filtrastiya” bajariladi – ya’ni drenaj tizimidan yo’l yuzasiga zarrachalar o’tadi. Pastki tuproq qatlam bilan qoplovchi material orasida ajratuvchi qatlam xosil qiladi qoplovchi materiallarni tuproq zarrachalari bilan aralashishini bartaraf etadi, shu tufayli qoplovchi material yuklanishni taqsimlash vazifasini saqlab qoladi, turg`unlikni ta’minlaydi, tuproqqa yo’l qoplama materiallarni noteks o’tishiga qarshilik ko’rsatadi, bu materialni chiqimini kamaytirishga sabab bo’ladi, yo’l qoplama materiallari yaxshi zichlanadi.