Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Kesishni mexanizatsiyalish 

Kesish  ish  xajmi  katta  bo’lgan  hollarda  kesish  operatsiyasi  mexanizatsiyalashtiriladi. 

Bu  maqsadda  pnevmatik  bolg’alar  ishlatiladi.  Xozirgi  kunda  maxsus  kesuvchi  toshlar  bilan 

jixozlangan elektr tokida ishlovchi kesish mashinalari (bolgarka) dan ham keng foydalaniladi. 

List va po’lat taxta materiallarni egish usulida detallar tayyorlash 

Metallga  jismoniy  kuch  ishlatib,  uning  shaklini  o’zgartirishga  egish  deyiladi. 

CHilangarlikda  buyumlarni  giraga  qisib  yoki  sandonga  qo’yib,  bolg’ada  zarb  berish  orqali 

shakli  o’zgartiriladi.  Yupqa  listlar  to’qmoq  bilan  diametri  3  mm  gacha  bo’lgan  simlar  esa 

ploskogubtsa yoki ombir bilan egiladi. Plastik materiallar egilishga moyil bo’ladi.  

Detallarni  egishda  to’g’rilagich,  egish  mashinalari  (presslar)dan  foydalaniladi.  Egish 

quyidagicha  amalga  oshiriladi:  ikkita  qo’zg’almas  tayanchda  erkin  yotuvchi  zagotovkaga 

eguvchi  zagotovkaga  eguvchi  kuch  (zarba)  ta’sirida  egiluvchi  kuchlanish  hosil  qilinadi.  Agar 

bu kuchlanish materiallarning qayishqoqlik chegarasidan oshmasa, zagotovka olgan shakl o’z 

asliga qaytsa bunday material egilmagan hisoblanadi. Egishning mohiyati shuki, zagotovkaga 

berilgan  yangi  shakl  o’zgarmasdan  qolishi,  buning  uchun  egish  kuchlanishi  materialning 

qayishqoqligidan  kuchliroq  bo’lishi  kerak.  To’g’ri  burchak  ostida  egilishi  kerak  bo’lgan 

detallar  uchun  material  qalinligida  0,5-0,8  mm  qo’yim  qoldiriladi.  Burchaklikning  ichki 

---

 

- 21 - 

tomonlari  uzunligini  qo’shib  detal  zagotovkasining  yoyilmasini  hosil  qilish  burchaklik  va 

tutqichning ichki to’g’ri burchaklari ko’rsatilgan.  

Burchaklikning  o’lchamlari:  a



30  mm;  b



70  mm;  t



6  mm;.  Zagotovka  yoyilmasining 

uzunligi: 

мм

t

b

а

L

103

3

70

30

5

,

0















 

Tutqich  o’lchamlari:  a



70  mm;  b



80  mm;  s



60  mm;  t



4  mm;.  Zagotovka  yoyilmasining 

uzunligi: 

мм

t

с

b

а

L

212

2

60

80

70

5

,

0



















 ga teng. 

 

Ichi  yumaloqlangan  burchaklik  zagotovkasining  yoyilmasini  hisoblash  uchun 

burchaklikni  chizg’ich  bilan  qismlarga  bo’lamiz.  Ular  qiymatlarining  (a



50  mm;  b



30  mm;  

t



4 mm) yig’indisi burchaklik zagotovkasi yoyilmasining uzunligini tashkil qiladi. 

мм

L

91

99

,

0

7

57

,

1

30

50

)

2

/

6

4

(

2

/

14

,

3

30

50





















 

 

Po’lat taxtadan to’g’ri burchakli tutqich yasash uchun dastlab zagotovka yoyilmasining 

uzunligi aniqlanadi: L



17,5



1



15



1



20



1



17,5



89. 

 

Zagotovkaning  uchlaridan  qo’yim  uchun  1 

mm  dan  qoldirib  qirqiladi  va  taxtaga  qo’yib 

to’g’rilanadi, 

keyin 

chizma 

bo’yicha 

egovlanadi. 

Gidrada  ikki  yoqlama  burchaklik  yasash 

rejalash, 

zagotovkani 

kesib 

olish 

va 

to’g’rilashdan 

keyin 

bajariladi. 

Tayyorlangan 

zagotovkani 

burchaklar 

orasiga  qo’yib  qisilgach,  bolg’a  zarbi  bilan 

egiladi.  Keyin  ikkinchi  uchi  ham  xuddi  shu 

usulda  egiladi.  Nihoyat  egib  bo’lingan 

zagotovkani  o’lcham  bo’yicha  egovlab 

silliqlanadi. 

 

Xomut  tayyorlash  (egish).  Zagotovkaning  uzunligi  hisoblangach,  egiladigan  joyini 

giraga  vertikal  o’rnatilgan  tsilindr-to’g’rilagichga  o’rab  ploskogubtsa  bilan  siqiladi  va  atrofi 

bog’lanadi. Bu ishni ikki ishchi bajarishi kerak: birinchi ishchi ploskogubtsa bilan zagotovkani 

to’g’rilagichga  o’rab  tortib  turadi,  ikkinchisi  bolg’a  bilan  o’ram  atrofiga  zarba  berib  chiqadi. 

Xomut shakliga keltirishning oxirgi bosqichi ko’rsatilgandek bajariladi.  

 

Vtulka  yasash  (egish).  Po’lat  tasmadan  tsilindrsimon  to’g’rilagichda  vtulka  yasash 

uchun avval zagotovkaning uzunligi aniqlanadi. Agar vtulkaning tashqi diametri 20 mm, ichki 

diametri  16  mm  bo’lsa,  uning  o’rtacha  diametri  18  mm  bo’ladi.  Bu  holda  zagotovkaning 

umumiy  uzunligi  L



3,14



18



56,5  mm  formulasi  bilan  aniqlanadi.  Zagotovkani  to’g’rilagich 

bilan  birgalikda  giraga  qisiladi  (zagotovka  chorak  o’ram  hisobida  gira  jag’laridan  yuqoriga 

chiqib turishi kerak),  yumshoqroq tiqin orqali o’nga ustki to’g’rilagichni jipslab bolg’alanadi. 

So’ngra  uni  to’g’rilagich  bilan  ag’darib  qo’yib,  ikkinchi  tomoni  egiladi.  Tayyor  bo’lgan 

vtulkaning to’g’riligini o’lchov chizg’ichi bilan nazorat qilanadi.