Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

 

Rejalash usullari 

 

Rejalashga  kirishishdan  oldin  yasaladigan  detalning  chizmasi  bilan  tanishib  chiqib, 

uning  shakli,  konstruktsiya  xususiyatlari  haqida  aniq  tasavvurga  ega  bo’lish  va  xayolda 

rejalash  planini  belgilab  olish  lozim.  So’ngra  zagotovkani  tekshirish  kerak.  Bunda  uning 

darzlari,  o’yiqlari  va  boshqa  nuqsonlari  bor-yo’qligi  aniqlanadi.  Buning  uchun  zagotovkani 

ko’zdan  kechirib  chiqish  va  unga  bolg’a  bilan  urib  ko’rish  kerak  (dirillagan  tovush  darz 

borligini bildiradi). 

 

Zagotovkani  ko’zdan  kechirib  chiqish  uning  sirtida  chiqiqlar,  g’adir-budirliklar, 

quyindilar,  iflosliklar,  zanglar  bor-yo’qligini  ham  aniqlashga  imkon  beradi.  CHiziqchalar 

chizishdan oldin chiqiq joylarni kesib tashlash, g’adir-budirliklarni tekislash, metall cho’tkalar 

bilan iflos sirtlarni tozalash kerak. 

 

SHundan so’ng zagotovka o’lchamlari yasaladigan detalь o’lchamlariga mos kelishi va 

ishlov  berish  uchun  detalda  qo’yim  qoldirilganligi  tekshiriladi.  Buning  uchun  zagotovkaning 

uzunligi  va  eni  o’lchanadi  va  ular  detalning  gabarit  o’lchamlariga  solishtirib  ko’riladi  (yassi 

detalning  gabarit  o’lchamlari  deganda  uzunlik  va  enidagi  eng  chekka  nuqtalar  orasidagi 

masofalar tushiniladi). Rejalanadigan sirt bo’yaladi. SHunday qilinsa, rejalash chiziqlari yaxshi 

ko’rinib turadi. Buning uchun ishlatiladigan bo’yoq sirtga  yaxshi  yotishi, tez qurishi va oson 

ketadigan  bo’lishi  lozim.  Turli  sirtlarni  bo’yash  uchun  ishlatiladigan  vositalar  qutsidagi 

jadvalda keltirilgan.  

 

Agar reja chiziqlari metallda yaxshi ko’rinib tursa, sirtni bo’yamasa ham bo’ladi. 

 

Yuqorida  aytib  o’tilgan  tayyorlov  operatsiyalari  bajarilgandan  so’ng  o’lchamlarni 

qo’yish  va  rejalash  chiziqlarini  chizishga  kirishiladi.  Bundan  oldin  bazalar-o’lchamlar  qo’ya 

boshlanadigan chiziq yoki tekisliklar belgilab olinadi. 

Baza sifatida: 

 

a) Zagotovkaning tashqi qirralari, agar zagotovkada ishlangan sirt  bo’lsa, shu sirt baza 

deb  qabul  qilinadi.  Ba’zan,  baza  uchun  mo’ljallangan  sirtga  maxsus  ishlov  beriladi.  Agar 

zagotovkaning hech yeri ishlanmagan bo’lsa, baza deb qabul qilinadigan sirtlar tekislanadi. 

 

b)  Simmetrik  detallarda  simmetriya  o’qlari,  markaz  chiziqlarini  baza  deb  qabul  qilish 

---