Namangan muhandislik-pedagogika instituti

Metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar  qatori. Metallarni ularning birikmalaridan boshqa metallar si-

qib  chiqarishini  N.N.Beketov  mukammal  o’rgangan.  Beketov  metallarni  kimyoviy  aktivligi  pasayib  borish  tartibida 

joylashtirib, metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorini tuzdi. Bu qatorda metallarning standart elektrod poten-

siallari qiymati ortib borishi tartibida joylashtirilgan: 

K,Na,Ca,Mg,Al,Mn,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb,(H

2

),Cu,Hg,Ag,Pt,Au 

 

Bu qator standart (normal) elektrod potensiallari qatori ham deb ataladi. 

K uchun E

0 

= - 2,93V,  

Mg uchun E

0 

= - 2,36V,      Fe uchun E

0

 = - 0,44V, 

H

2

 uchun E

0

 = 0,  Cu uchun E

0

 = 0,34 V,  

   Ag uchun E

0

 = 0,80 V. 

Standart elektrod potensiallari qatori oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining borish yo’nalishini aniqlashga im-

kon beradi. Agar ikki elektrokimyoviy  sistemadan galvanik element tuzilsa, elektronlar manfiy qutbdan musbat qutbga 

o’ta boshlaydi, ya’ni kichik elektrod potensialiga ega bo’lgan elektrokimyoviy sistemadan kattaroq elektrod potensialiga 

ega bo’lgan sistemaga o’tadi. Bunda birinchi sistema qaytaruvchi, ikkinchi sistema esa oksidlovchi vazifasini bajaradi. 

Standart elektrod potensiallari qiymatiga  qarab, reaksiyalarning qaysi tomonga  o’z-o’zidan borishini aniqlash 

mumkin. Masalan, quyidagi reaksiyaning yo’nalishini aniqlash lozim: 

2K

2

MnO

4

 + Cl

2

 = 2KMnO

4

 + 2KCl 

Bu tenglama ionli shaklda quyidagicha bo’ladi: 

2MnO

4

2–

 + Cl

2

 = 2MnO

4

–

 + 2Cl

–

 

Ionlarning standart elektrod potensialining qiymati: 

MnO

4–

/MnO

4

2–

 uchun E

0

 = 0,56 V qaytaruvchi 

2Cl

–

/Cl

2

 uchun E

0

 = 1,36 V oksidlovchi 

Demak, yuqoridagi reaksiya o’z-o’zicha boradi. 

Oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalarida  dastlabki  moddalarning  konsentratsiyalari  kamayib,  mahsulot  moddala-

rining konsentratsiyalari ortib boradi. Bu ikkala yarim reaksiyalarning potensiali qiymatlarini o’zgarishiga olib keladi. 

Oksidlovchining elektrod potensiali kamayadi, qaytaruvchining elektrod potensiali oshadi. Ikkala jarayonning potensial-

lari bir-biriga tenglashganda kimyoviy muvozanat qaror topadi. 

Nazorat uchun savol va mashqlar. 

 

1.  Standart elektrod potensiali nima? 

2.  Metallarning davriy sistemada urni qanday? 

3.  Galvanik elementlar deganda nimani tushunasiz? 

 

Mavzuga oid tayanch iboralar. 

 

1.  Ishqoriy metallar 

2.  Ishqoriy yer metallari 

3.  Galvanik elementlar 

4.  Standart elektrod potensial 

5.  Kuchlanishlar qatori 

6.  Nernst tenglamasi 

8.  Kataliz. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   62    

 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

 

1.  Parpiev N.A., Rahimov X.R., Muftaxov A.G. Anorganik kimyo. Nazariy  asoslari. - T.:O’zbekiston, 2000. –5-9 

b. 

2.  Axmerov Q, Jalilov A, Sayfutdinov R. Umumiy va anorganik kimyo. - T.:O’zbekiston, 2003. 

3.  Potapov V.M., Xomchenko G.P. «Ximiya», T.: «O’qituvchi»-1986, 185-195 betlar. 

4.  Rahimov X.R. «Anorganik ximiya», T.: «O’qituvchi»-1984, 306-bet. 

5.  To’xtashev X., Ismoilov A.X. «Anorganik ximiyadan laboratoriya ishlari», T.: «O’qituvchi»-1984, 123-bet. 

6.  Rasulov K., Yo’ldoshev O., Qorabolaev B. «Umumiy va anorganik kimyo», T.: «O’qituvchi»-1996. 

7.  Рэмсден  Э.Н.  Начало  современной  химии.  –  Л.:  Химия,  1989.  –  784  с.  –  Пер.  изд.:  Великобритания, 

1985. 

8.  Химия:  Справ.  изд./  В.Шретер,  К.-Х.Лаутеншлегер,  Х.Бибрак  и  др.:  Пер.  с  нем.  –  М.:  Химия,  1989.  – 

648 с. 

9.  Спицын В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. Ч.1: Учебник. – М.: Изд-во МГУ, 1991. – 480 с. 

10.  Shamshidinov  I.,  Mo’minova  B.,  Abdullaev  M.  «Umumiy  va  noorganik  kimyo»  fanidan  ma’ruzalar  matni.  – 

Namangan, 1999 y. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   63