Namangan muhandislik-pedagogika instituti

Eritma  va  suyultirilmalarning  elektrolizi.  Elektrolit  eritmasi  yoki  suyuqlanmasining  zarrachalari  (ionlari) 

katodda  elektronlarni  biriktirib  olib  qaytariladi.  Anodda  zarrachalar  elektron  berib  oksidlanadi.  Tuzlarning 

suyuqlanmasi  elektrolizi  sifatida  CdCl

2

  suyuqlanmasining  elektrolizini  olish  mumkin.  Suyuqlanmada  tuz  ionlarga  dis-

sotsilanadi: 

CdCl

2

  Cd

2+ 

+

 

2Cl

–

 

 

Katodda kadmiy kationlari qaytariladi, anodda esa xlor ionlari oksidlanadi: 

 

katod (-): Cd

2+

 + 2e

–

 = Cd 

anod (+): 2Cl

– 

- 2e

– = 

Cl

2

 

 

Ikkala yarim reaksiyani qo’shib yozamiz: 

 

2

электролиз

2

Cl

Сd

Cl

2

Сd



















 

 

Tuzlarning suvdagi eritmalarining elektrolizida eritmada tuz ionlaridan tashqari suvning dissotsilanishidan hosil 

bo’lgan H

+

 va OH

–

 ionlarining bo’lishi ham hisobga olinadi. Katod atrofiga elektrolit va vodorod kationlari hamda anod 

atrofiga elektrolit va gidroksid ionlari to’planadi. Katod va anodda boradigan oksidlanish-qaytarilish jarayoni ionlarning 

oksidlanish-qaytarilish potensiallari qiymatiga bog’liq. 

Tuzlarning  suvdagi  eritmalarida  boradigan  katod  jarayonlarida  vodorod  ionlarining  qaytarilish  potensiali 

qiymatini hisobga olish kerak. Bu potensial vodorod ionlarining konsentratsiyasiga bog’liq (25

o

C): 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   66    

 

    2,3 · R · T  

 

  

2,3 · 8,31 · 298 

E = E

0

 + ————  lg[H

+

] = E

0

 + ——————–  lg[H

+

] = 

        n · F  

 

 

     1 · 96500 

 

= E

0

 + 0,059 lg[H

+

] . 

Vodorod elektrodning potensiali E

0

 = 0 ga tengligini va lg[H

+

] = – pH ekanligini hisobga olsak: 

 

E = – 0,059 · pH  bo’ladi. 

 

Tuzlarning neytral eritmalari uchun pH = 7 ga tengligi uchun: 

E = – 0,059 · 7 = – 0,41V bo’ladi. 

 

Agar  elektrolit  kationini  hosil  qiluvchi  metallning  elektrod  potensiali  -0,41V  dan  katta  bo’lsa,  elektrolitning 

neytral eritmasidan katodda metall ajralib chiqadi. Aksincha, agar elektrolit kationini hosil qiluvchi metallning elektrod 

potensiali -0,41V ga nisbatan kichik bo’lsa, katodda metall emas, balki vodorod ajraladi. Agar metallning elektrod po-

tensiali  -0,41V  ga  yaqin  bo’lsa,  katodda  metall  ham,  vodorod  ham  ajraladi,  ko’pincha  metall  va  vodorod  birgalikda 

qaytariladi. 

Kislotali  eritmalardan  vodorodning  elektrokimyoviy  ajralishi  vodorod  ionlarining  elektrokimyoviy  ajralishi 

vodorod ionlarining zaryadsizlanishi hisobiga bo’ladi. Neytral va ishqoriy eritmalarda suv elektrokimyoviy qaytariladi: 

 

2H

2

O + 2e

–

 = H

2

 + 2OH

–

 

 

Elektroliz jarayoni anod materialiga qarab, inert anod bilan bo’ladigan elektroliz va aktiv anod bilan bo’ladigan 

elektrolizga bo’linadi. Oksidlanmaydigan materialdan (grafit, platina) yasalgan anod inert anod, oksidlanadigan materi-

aldan yasalgan anod aktiv anod deb yuritiladi. 

Tuzlar eritmalarining elektrolizini misollar asosida ko’rib chiqamiz. 

1) KNO

3

 tuzi eritmasining inert anod ishtirokidagi elektrolizi: 

KNO

3

  K

+

 + NO

3

–

 

 

K

+

/K uchun E

0

 = – 2,93 V bo’lib, K

+

 kationlari katodda qaytarilmaydi, NO

3

–

 anionlari suvli eritmalarda oksi-

dlanmaydi.  

Katodda va anodda suv molekulasi qaytariladi va oksidlanadi: 

 

Katodda (-): 2H

2

O + 2e

–

 = 2OH

–

 + H

2

; 

Anodda (+): 2H

2

O - 4e

–

 = 4H

+

 + O

2

. 

 

CuCl

2

 eritmasining inert anod ishtirokidagi elektrolizi. 

 

CuCl

2

  Cu

2+

 + 2Cl

–

 

 

Misning standart elektrod potensiali E

0

 = 0,34V bo’lganligi uchun katodda faqat mis ionlari qaytariladi, anodda 

esa xlorid ionlari oksidlanadi: 

Katodda (-): Cu

2+

 + 2e

–

 = Cu; 

Anodda (+): 2Cl

– 

- 2e

–

 = Cl

2

 

2

электролиз

2

Cl

 

Cu 

CuCl

 













 

2) Tuz eritmalarining aktiv anod qo’llanilgandagi elektrolizi. 

Bunday elektroliz jarayonida anod materiali eriydi. Masalan, kadmiy sulfat eritmasining elektrolizini misol qi-

lish mumkin: 

CdSO

4

  Cd

2+

 + 

-

2

4

SO

 

 

Katodda (-): Cd

2+

 + 2e

–

 = Cd 

Anodda (+): Cd - 2e

–

 = Cd

2+