Namangan muhandislik-pedagogika instituti

lan ifodalanadi. 

 

  

Karrali nisbatlar qonuni. Karrali nisbatlar qonuni 1808 yilda Dalton tomonidan yaratilgan. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   10    

Agar ikki element o’zaro ta’sirlashib bir necha birikmalar hosil qilsa, elementlardan birining shu birikma-

lardagi ikkinchi elementning bir xil massa miqdoriga to’g’ri keladigan massa miqdorlari o’zaro kichik butun sonlar 

nisbati kabi nisbatda bo’ladi.  

 

Bu xulosa tez orada eksperiment yo’li bilan isbotlandi. Dalton o’sha zamonda ma’lum bo’lgan ikkita uglevo-

dorod metan bilan etilen tarkibini tekshirib (1-jadval) uglerodning bu birikmalarida bir og’irlik qism vodorodga to’g’ri 

keladigan og’irlik miqdorlari o’zaro 3:6 yoki 1:2 nisbatda bo’lishini topdi. 

1-jadval 

Birikma nomi 

Tarkibi, % hisobida 

Tarkibi, og’irlik qism hisobida 

 

uglerod 

vodorod 

uglerod 

vodorod 

  Metan CH

4

 

75 

25 

3 

1 

  Etilen C

2

H

4

 

85,71 

14,29 

6 

2 

 

Karrali nisbatlar qonunidan ikkita muhim xulosa kelib chiqadi: 

1)  Bir xil elementlardan hosil bo’lgan birikmalar o’z og’irlik tarkiblari jihatidan odatda, bir-biridan katta farq qi-

ladi. Masalan, azot oksidlarida bir og’irlik qism azotga 0,57 og’irlik qism kislorod, yoki bundan 2-5 barobar or-

tiq kislorod to’g’ri keladi. Demak, ma’lum elementlardan hosil bo’lgan birikma xuddu shu elementlardan tuzil-

gan boshqa birikmaga aylantirilganda, tarkib to’satdan (sakrash bilan) o’zgaradi. 

2)  Birikadigan  elementlar  orasidagi  miqdoriy  nisbatlarning  o’zgarishi  hamma  vaqt  yangi  sifat  paydo  bo’lishiga 

olib boradi. Masalan, azot oksidlari (N

2

O, NO

2

, N

2

O

5

 va b.) garchi bir xil elementlardan tuzilgan bo’lsa ham si-

fat  jihatdan  bir-biridan  farq  qiladi.  Bunday  farq  tabiatning  umumiy  qonuniga  —  miqdorning  sifatga  o’tish 

qonuniga yaqqol misoldir.