Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети



Download 2,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet106/161
Sana15.08.2021
Hajmi2,22 Mb.
#148248
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   161
Bog'liq
iqtisodiy geografiya va ekologiya

Zaxiriddin  Muhammad  Bobur  (1483-1530)  ning  nomi  aytilganda  ko’pchilik 
uni  shoir  deb biladi. Ammo Bobur faqat shoirgina bo’lmay, balki podshox, sarkarda, 
tarixchi  va  mashshox,  ovchi  va  bog’bon,  sayyox  va  tabiatshunos  ham  bo’lgan. 
«Boburnoma»  uning  eng  yirik  asaridir.  Asarda  Bobo’rning  ko’rgan  kechirganlari, 
yurgan  joylarining  tabiati,  boyligi,  odamlari,  urf  odatlari,  hayvonlari,  o’simliklari  va 
boshqalar  tasvirlangan.  Unda  yer,  suv,  havo,  turli  xil  tabiiy  xodisalarga  tegishli  xalq 
so’zlari ko’plab topiladi. 
O’zbekistonda  ekologik  yo’nalishdagi  ishlarning  asoschilari  D.N.Kashkarov  va 
Ye.P.  Korovin  hisoblanadilar.  1930  yillarda  ular  tomonidan  «Muhit  va  jamoa», 
«O’rta  Osiyo  va  Qozog’iston  cho’llarining  turlari  va  ulardan  xo’jalikda  foydalanish 
istiqbollari»,  «CHo’llardagi  hayot»  kabi  ilmiy  asarlar  chop  etildi.  Bu  asarlarda 
ekologiya  fani  va uning  vazifalari,  uslublari  o’z aksini  topgan. 
O’zbekiston  Fanlar  Akademiyasining  Botaniqa  institutida  V.A.Burigin 
raxbarligida  o’simliklar  ekologiyasi  laboratoriyasi  tashkil  etildi.  Keyinchalik  bu 
ishlarni  amalda O.X.Xasanov, R.S.Vernik va boshqalar davom ettirdilar. 
1959  yilda  janubi-g’arbiy  qizilqum  cho’l  stantsiyasi,  1960  yilda  Nurota  chala 
cho’l  stantsiyasi  tashkil  etilib,  u  yerdagi  ozuqa  o’simliklari  ustida  ekologik,  fiziologik 
va  biologik  yo’nalishlardagi  ilmiy  tadqiqot  ishlari  olib  borildi  va  bu  ishlar  hozir  ham 
davom ettirilmoqda. 
F.N.Kashkarov  O’zbekistondagi  hayvonot  dunyosini  o’rganish  ishlariga  ham 
muhim  xissa  qo’shgan.  1950  yildan  boshlab  uning  ishlari  O’zbekiston  Fanlar 
Akademiyasining  zoologiya  va  parazitologiya  instituti  olimlari  V.A.Selevin, 
T.Z.Zoxidov,  I.I.Koles-  nikovlar  tomonidan  davom  ettirildi.  Institut  olimlari 
tomonidan  olib  boriladigan  asosiy  tadqiqot  yo’nalishi  O’zbekiston  hayvonot 
olamining  umumiy  qonuniyatlarini  o’rganishga  qaratilgan.  O’zbekiston  Fanlar 
Akademiyasining 
akademiklari 
T.Z.Zohidov, 
A.M.Muhammadiev, 
muxbir 
a’zolaridan 
V.V.Yaxontov, 
M.A.Sultonov, 
R.O.Olimjonov 
kabi 
olimlar 
O’zbekistonda  zoologiya  tadqiqotlarining  rivojlanishiga  o’z  xissalarini  qo’shganlar. 
Jumladan,  M.A.Sultonovning  «Hashoratlar  ekologiyasi»  (1963),  T.Z.Zohidovning 
«qizilqum  cho’lining  biotsenozlari» (1971)  kabi asarlarini  ko’rsatib o’tish mumkin. 
Keyingi  yillarda  institut  olimlari  «Hayvonot  olamini  qo’riqlash  va  XVII-XVIII 
asrlardagi  ekologik  ma’lumotlar  tirik  organizmlarni  ayrim  guruhlarini  o’rganishga 
qaratilgan  edi.  J.Byuffonning  ishlarida  (1707-1778)  hayvonlarning  tuzilishiga  tashqi 
muhitning  ta’siri  masalasi  ko’tarilgan.  J.B.Lamark  (1774-1892)  dastlabki  evolyutsion 
ta’limotni  o’rtaga  tashladi  va  o’simlik  hamda  hayvonlarning  evolyutsion 
o’zgarishlarida  eng muhim  omil  bu tashqi tabiiy  muhit  ta’siri deb hisoblaydi. 


 
132 
XIX  asrdagi  ekologik  ma’lumotlar  (A.Gumbol)  o’simliklar  geografiyasida  yangi 
ekologik  yo’nalishni  keltirib  chiqardi. 1859  yilda  CH.Darvin  «Tabiiy  tanlash  yo’li 
bilan  turlarning  kelib  chiqishi»  asarida  tabiatdagi  yashash  uchun  kurash,  ya’ni  tur 
bilan  muhit  o’rtasidagi  har  qanday  qarama-qarshiliklarning  ko’rinishlari  tabiiy 
tanlanishga  olib keladi  va evolyutsiyaning  harakatlantiruvchi  kuchidir deb qaraydi. 
A.N.Beketov 
(1825-1902) 
o’simliklarning  ichki  va  tashqi  tuzilishidagi 
hususiyatlari  ularning  geografik  tarqalishi  bilan  bog’liqligini  hamda  fiziologik 
usullarning  ekologiya  uchun  ahamiyati  katta  ekanligini  ko’rsatdi.  1877  yilda  nemis 
gidrobiologi  K.Myobius  biotsenozlar  haqidagi  tasavvurlarini  asoslab  berdi. 
o’simliklar  jamoasi  haqidagi  ta  limotga G.F.Morozov va V.N.Sukachev asos soldilar. 
Rus  olimlari  V.N.Sukachev,  B.A.Keller,  V.V.Olexin,  V.G.Ramenskiy,  A.SHinnikov 
va  chet  ellik  olimlardan  F.  Kelementes,  K.  Raunkier,  T.  Dyu  Rie, I. Braun-Blanke va 
boshqalarning  fitotsenologik  ishlari  umumiy  biotsenologiyaning  rivojlanishiga  katta 
xissa qo’shdi. 
Umumiy  ekologiyaning  rivojlanishida  R.N.Kashkarovning  «Muhit  va  jamoa» 
deb  nomlangan  o’rta  Osiyo  unversitetida  o’qigan  ma’ro’zalari  keyinchalik 
«Hayvonlar  ekologiyasi  asoslari» nomi bilan  birinchi  yozilgan  darslik  bo’lib qoldi. 
 
 

Download 2,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish