Namangan muhandislik- texnologiya instituti

1.2.-rasm. Innovatsion jarayonlarni samaradorligini oshirishga ta’sir etuvchi omillar.
Tadbirkorlik, ishlab chiqarish, ilmiy-texnik va marketing stra­tegiyalari bilan bir qatorda yuqorida qayd etilgan innovatsiyaviy strategiya, korxonani umumiy iqtisodiy strategiyasining muhim bo’g’ini sifatida qaraladi.
Boshqaruvning innovatsiyaviy nazariyasi va innovatsiyaviy strategiyasini uslubiy jihatlarini o’rganish davri o’tgan asr boshlariga to’g’ri keldi va ko’pgina yirik olimlar tomonidan amalga oshirildi.
Hozirgi kunda ilmiy-texnik taraqqiyot va bozor ehtiyojlari, mah­sulot nomenklaturasi va sifatiga yangi talablarni shakllantirgan holda, talab va taklif kon’yunkturasidagi o’zgarishlarga olib kelmoqda. Ishlab chiqaruvchilarning bunday o’zgarishlarga nisbatan loqaydligi, raqobatdoshlarning ilgarilab ketishidan dalolat beradi. Sanoat korxonalar ushbu o’zgarishlarga kech moslashuvining salbiy iqtisodiy oqibatlari, tanazzul holatga va hattoki bankrotlikka olib kelishi mumkin. Ushbu munosabat bilan, ishlab chiqarish faoliyatining deyarli barcha sohalarida, innovatsiyalarga, istiqbolli rivojlanish vositasi sifatida, qiziqish oshadi. Korxonalarni boshqarish amaliyotida bun­day strategiyaning shakllanishi, innovatsiyaviy jarayonlarni samarali boshqaruv tizimlarini yaratish zaruriyatini yana bir marta ta’kidlaydi.
Bozor iqtisodiyotida innovatsiyalarni tizimli taqdim etish uslubiyoti xalqaro standartlarga asoslangan, va ularga muvofiq innovatsiya deganda, bozorga kirib kelgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsu­lot, amaliyotda qo’llanilayotgan yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayon yoki ijtimoiy xizmatlarga bo’lgan yangicha yondashuv ko’rinishidagi innovatsiyaviy faoliyat natijasi tushuniladi.
Ushbu muammo bo’yicha ko’p sonli tadqiqotlar amalga oshirilgan bo’lishiga qaramasdan, bugungi kunda innovatsiyaviy faoliyat sohasida yagona, umumiy tarzda qabul qilingan terminologiya mavjud emas. Shuning uchun ham adabiyotlarni qisqacha tahlilini keltirish va innova­tsiyaviy faoliyat sohasidagi asosiy tushunchalarni aniqlashtirish maqsadga muvofiq bo’ladi.

3. 
   “Innovatsion iqtisodiyot” fanining bozor iqtisodiyoti sharoitida o’ziga ahamiyati
   

Innovatsiyaviy asosga ega bo’lgan iqtisodiy rivojlanish masalasini yechish jarayonida, sanoat korxonalarini innovatsiyaviy maqsadlar tizimini ifodalashi lozim. Bu ayniqsa, o’z rivojlanishining faol strategiyasini amalga oshirayotgan sanoat korxonalar uchun muhimdir.
Bunday strategiyani sanoat korxonalarida amalga oshirish umumiy ko’rinishi bir nechta omillarga bog’liq bo’lib, ularning mazmuni va yo’nalishi quyidagilar bilan belgilanadi:

• 
  oldinroq qaror topgan ishlab chiqarishni rivojlanish daraja­si;
  
• 
  boshqaruv mexanizmi va tizimining ahvoli;
  
• 
  iqtisodiy obyektning moddiy-texnik salohiyati darajasi;
  
• 
  tashkiliy tuzilmalarning turi va yo’nalishi;
  

- o’zgarishlarga ehtiyoj sezish va xodimlarning ularga tayyorligi.
Innovatsiyaviy jarayonni boshqarish zaruriyati va imkoniyatlarini aniqlash, uni amalga oshirish sharoitlarini ifodalash imkonini be­radi. Bularga birinchi navbatda turli xil ehtiyojlar kiradi. Ularni ichki va tashqi muhit ehtiyojlari, shaxsiy ehtiyojlarga ajratish mum­kin.
Birinchi guruhni biror tovar ishlab chiqaruvchi uchun bo’lgan mak-rodaraja ehtiyojlari shakllantiradi. Ular mazkur mahsulot bozorining shakllanishi va faoliyati xususiyatlari, raqobatdoshlar, etkazib beruvchilar va iste’molchilar hatti-harakati, ushbu soha yoki tarmoqdagi davlat siyosati, umumjahon bozor tendentsiyalari va hokazolar bilan aniqlanadi.
Ikkinchi guruh, sanoat korxonasini moliyaviy-xo’jalik faoliyatining turli jihatlarini, umumxo’jalik siyosatining istiqboli va tendentsiyalarini, ilmiy-texnik va resurs salohiyatini aks ettiruvchi korxona ehtiyojlaridan tashkil topgan bo’ladi.
Va nihoyat, uchinchi guruh, murakkab tizim sifatidagi sanoat korxonalarida innovatsiya­viy jarayonning rivojlanishini ta’minlovchi, ichki ehtiyojlar yig’indisidan iborat bo’ladi. Bu erda innovatsiyaviy jarayon ayrim elementlarining (tashkiliy, texnik, texnologik, kadr va hokazo) holati va o’zaro aloqalarini ko’rib chiqish lozim.
Ko’rsatilgan omillarni hisobga olgan holda, sanoat korxonalarida innovatsiyaviy jarayonlarni boshqarishning samarali tizimini yaratish, zaruriy nazariy ishlanmalar mavjudligini talab qiladi. Bu erda, tegishli tushunchalarni ta’riflash zaruriyati muammosi alohida turadi. Uning tarkibiga umumiy boshqaruv usul, uslub va vositalari bilan bir qatorda, faqatgina innovatsiyaviy boshqaruv tizimida samarali bo’lgan o’ziga xos elementlar ham kirishi lozim. Innovatsiyaviy boshqaruv ta’minotining uslubiy muammolarini hal etish, undan samarali foydalanish shartlaridan biri hisoblanadi.
Sanoat korxonalarida yangi mahsulotlarning o’ziga xosligini tadqiq etgan holda, inno­vatsiyaviy faoliyatni boshqarishni tashkil etish bo’yicha bir qator cheklashlarni ifodalash mumkin:

• 
  ilmiy-texnik taraqqiyot rivojlanishini tashkil etishning universal shaklini barpo etishni murakkabliligi;
  
• 
  innovatsiyaviy va kundalik ishlab chiqarish jarayonining sifat
  farqi;
  
• 
  innovatsiyaviy jarayonning turli bosqichlarida turli xil
  boshqaruv tizimlarini qo’llash zaruriyati;
  
• 
  bozor ehtiyojlariga adekvat javob qaytaradigan, innovatsiyaviy
  faoliyatni boshqarishning egiluvchan tizimini barpo etish zaruriyati.
  

Shunday qilib, iqtisodiy tizimlarda innovatsiya boshqaruvining samarali tashkil etilishi, uni uzoq muddatli, raqobatdosh rivojlanishining asosiy shartlaridan biriga aylanib qoladi. Shu munosabat bilan, innovatsiyaviy boshqaruv sohasidagi yig’ilgan jahon tajribasini milliy xususiyatlarga moslashtirgan holda foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi.