Namangan davlat unversiteti o’zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti F. Karimovaning “Navoiyshunoslik” fanidan taqdimoti Navoiyning diniy va tasavvufiy, ma’rifiy-ta’limiy asarlari

Uchinchi qism:

• 127 ta tanbeh keltirilgan. Tanbehlar takabburlik, manmanlik, saxovat, himmat, karam, futuvvat, muruvvat, vafo, hayo, hil, safarning foydalari va boshqa ko’plab insoniy xislatlar ta’rifini o’z ichiga oladi.

Vafosizda hayo yo’q, hayosizda vafo yo’q. Har kimda bu ikki yo’q – imon ham yo’q va har kimda imon yo’q, andin umid ko’zin yorutsa bo’lmas.

Har nekim bebaqodur, anga ko’ngul bog’lamoq xatodur.

Chin so’z – mo’tabar, yaxshi so’z – muxtasar.

Bilmaganni so’rab o’rgangan olim va orlanib so’ramagan o’ziga zolim.

Oz-oz o’qganib dono bo’lur, qatra-qatra yig’ilib daryo bo’lur.

Sihhat tilasang ko’p yema, izzat tilasang ko’p dema.

Xiradmand uldurkim, yolg’on demas, ammo barcha chin degulik ham emas.

O’zi poku ko’zi pokni inson desa bo’lur. Tili arig’ va ko’ngli arig’ni musulmon desa bo’lur.

Oz degan – oz yengilur, oz yegan – oz yiqilur.

Navoiyga nisbat beriluvchi asarlar
“Sab’at abhur”
(“Yetti dengiz”)
“Risolai tiyr andoxtan”
(“Kamondan o’q otish fazilatlari”)

“Sab’atu abhur” – arab tili lug’atshunosligiga bag’ishlangan asar. Mazkur mavzuda tadqiqot olib borgan olim B.Hasanov fikriga ko’ra, Navoiy qalamiga mansub. B.Hasanov o’z fikrini dalillashda asarning kirish va xotima qismida kotib Ahmad ibn Ali Damashqiy Maniniy keltirgan quyidagi fikrlarni asos qilib olinadi: “Bu vaqt va zamon yagonasi Xuroson ufqida porlagan quyosh Mir Alisher Navoiy tartibi, ta’lifi, yaxshilanishi va tasnifi ustida zahmat chekkan “Sab’hat abhur” musavvadasidan topilgan narsalarning so’nggidir”.

• “Sab’atu abhur” – arab tili lug’atshunosligiga bag’ishlangan asar. Mazkur mavzuda tadqiqot olib borgan olim B.Hasanov fikriga ko’ra, Navoiy qalamiga mansub. B.Hasanov o’z fikrini dalillashda asarning kirish va xotima qismida kotib Ahmad ibn Ali Damashqiy Maniniy keltirgan quyidagi fikrlarni asos qilib olinadi: “Bu vaqt va zamon yagonasi Xuroson ufqida porlagan quyosh Mir Alisher Navoiy tartibi, ta’lifi, yaxshilanishi va tasnifi ustida zahmat chekkan “Sab’hat abhur” musavvadasidan topilgan narsalarning so’nggidir”.
• Asarga yettita manba asos bo’lganligi uchun shunday nomlangan.
• Asarning tuzilishi tarkibiy tuzilishi asosiga o’zak tizimi (fleksiya) qo’yilgan. O’zaklar oxirgi harfiga ko’ra alifbo tartibida 28 bobga ajratilgan. O’z ichiga 8609 lug’at maqolani kiritgan bo’lib, undagi leksikaning asosiy qismini uch harfli o’zaklartashkil qiladi (6451maqola).Ikkinchi o’rinni to’rt harfli o’zaklar egallaydi (2056 ta). Uchinchi o’rinni besh harfli o’zaklar turadi (94 ta). Arab tiliga chetdan kirgan kam iste’moldagi so’zlar olti harfli (1ta) va yetti harfli (2 ta) so’zlardir.