Namangan davlat universiteti valeologiya

MAVZU: OIV VA OITS TUSHUNCHASI. 
Reja: 
1. 
OITS ni kelib chiqish sabablari. 
2. 
OITS va OIV ni klinik belgilari, yuqish yo‘llari
3. 
OIV profilaktikasi. 
4. 
OITS va OIV asoratlari.
OITS virusi 1983 yilga kelib aniqlandi va uni har xil nomlar bilan atala boshiandi. 
AQSHning rak kasalligiga qarshi milliy inistitutining Robert Gallo rahbarligidagi
immunologiya virusologiya boyicha bir guruh olimlari T-hujayrali leykozning 
qo'zg'atuvchisini aniklashdi. T-hujayrali leykoz Karib havzasi davlatlari va janubiy 
Yaponiyada 1970 yillar oxirida ro‘yxatga olingan bo‘lib, bemorlarda kasallik juda 
ham og'ir kechgan va ular 3-4 oy davomida vafot etgan. 
AQSHda OITS epidemiyasi boshlangan bo'lib kasallikning tarqalish yo'li asosan 
qon qo'yish bo'lgan edi. Shu sababdan Gallo HTLV-1 OITS qo‘zg'atuvchi deb 
bildi. Parijdagi L. Paster inistitutining Lyuk Mantane rahbarligida bir guru'h 
olimlar retro viruslarning immun tizimidagi limfa tugunlarining kattalashishi 
(limroadcnopatiya) bilan kechadigan o'sma kasaliklari hilan bog'lik holatiiti 
o'rganishdi. Izlayotgan virusni ajratib olishulaga farnsus olimlari Gallo guruhi 
tomonidan kashf etilgan iaterleykin-2 dan foydalanislidi. Limfoadenopatiya bilan 
bir necha yiilardan beri og'riyotgan bir bemorni limfo tugunchalari tekshirilganda 
retro virusga o'xshash alohida bir virus ajratib olishdi. 
1883 yilda «Sayens» jurnali OITSga chalingan 33 bemordan 2 nafarida relrovirus 
ajratib olinganligi to'g"risida franlsuz olimlarining maqolasini chop ctdi. Ushbu 
retro virusning NTLV-ldan farqi shundaki u T-limfotsitlarning yomon sifatli bo‘lib 
aynishiga 
emas, 
balki 
ularning 
o'limiga 
olib 
kelar 
ekan. 
Mualiflar 

---

96 
dimfoadenopatiya chaqiruvchi bu virusni LAV deb nomlashdi. Shuning natijasida 
ikki guruh olimlar o‘rtasida biologik materialiar asosida kuchli fikr almashinuvilar, 
ya'ni tortishuvlar boshlandi.
OIV kasalligining so‘nggi davri virus tushgan vaqtdan boshlab, organizm o‘z-
o‘zini himoya qila olmasligigacha 1-5 yil o‘tishi mumkin. Mana shundan 
keyingina odam hayotini xavf ostida qoldiradigan OITS bosqichi boshlanayotgan 
odam buni sezmaydi, o‘zini yaxshi his qiladi va hattoki OITS virusini 
yuqtirganidan shubha ham qilmaydi. OIV infeksiyasi OITS bosqichiga o‘tishi 
uchun 10 yil ham ketishi mumkin.
Shu vaqtda Gallo guruhi o'zining ishlab chiqqan uslublariga tayangah holda 
OITSga chalingan bemorlardan yangi retrovirus ajratib olishdi va unga NTLV-3 
deb nom berishdi. Shu bilan birga T-limfotsitlarni maxsus tizimini ajratib olindiki, 
bunda virus jadallik bilan ko'paydi, lekii T-hujayra o'lmadi. 1984 yilning boshida 
Amerikalik olimlar NTLV-3 va LABga juda ham o'xshaydigan, ya'ni uiar bilan bir 
xil bolgan yangi virus topilganlari haqida matbuota xabar berdilar. Shuning uchun 
bu virusni NTLV -3 LAB qo'zg'aruvchisi deb belgilaydigan bo‘ldilar.
OIV – bu OITS kasalligini qo‘zg‘atuvchi virus bo‘lib, u jarayonning boshlang‘ich 
bosqichidir. Bu virus odam immuniteti tizimini zaiflashtiradi va oxir oqibatda 
organizm oddiy yallig‘lanish kasalliklarida ham himoyalana olmaydigan, 
chidamsiz bo‘lib qoladi. Bu kasallikning davosi topilmagan, oxiri fojeali o‘lim 
bilan yakunlanadi 

---

97 
Shunday qilib, 1986 yilda viruslarai nomlash qo'mitasi OITS qo'zg'atuvchisiga 
yangi nom, ya'ni OIV (odam immunataqislik virusi), (OITS), QNIV-nom berish 
to'g'risida taklif kiritdi va shu kundan boshlab u OIV deb nomlanadigan bo‘ldi. 
Shunday qilib, yangi kasallik, ya'ni OITS paydo bo'lganligi to'g'risida maqolalar 
chop etilganidan so'ng 2 yil o'tgach kasallik qo'zg'atuvchisi anikqlandi, 
shuningdek, 2,5 yil o'tgach esa uniig tashxislash uslubi ishlab chiqildi. Bu ishlar 
1985 yil Atlantadagi OITS bo'yicha halqaro konferentsiyani olamshumul yangilik 
rukunida 
o'tishiga 
sabab 
bo'ldi. 
Endi kasallik qo'zg'atuvchisining turli 
xususiyatlarini o'rganish bilan birga yangi muammolar paydo bo'la boshlaydi. 
Dunyo matbuotlarida har oyda yoritilayotgan OIV haqidagi ma'lumotlarga nazar 
tashlar 
ekanmiz, 
bu 
kasallik 
patalogiyasiga 
bolgan 
nuqtai 
nazarini 
o'zgartirishimizga majbur qiladi. 
Shunday qilib, 2000 yil oxirida OIV infektsiyasiga 50 mln. inson chalingai 
bugungi kunda 33,6mln. odamlar OIV infektsiyasi va OITS bilan yashamokda, 
16,3 mln. kishi halok bo'lgan ulardan 3,6 mln. 15 yoshga etmagan bolalarni tashkil 
etadi. OITS va OlVga chalinganlarni 95 % rivojlaniyotgan mamlakatlarga to'gri 
keladi, shujumladan, o'lganlarning ham 95 %. 
OlVni yuqtirish manbalari virusni yuqtirgan turii klinik shakldagi bemorlar va 
virusni tashuvchilar hisoblanadi, chunk! ularning qonida doimo virus aylanib 
yuradi. OIV - virusi nafaqat qonda balki birinchi navbatda sperma va hamda hayz 

---

98 
ajratmalarida va qin bezlart sekretida ham bo'ladi. Bundan tashqari, OIV ko'krak 
sutida, so'lakda, ko'z yosh va orqa miyaning kulrang moddasi suyuqligida, turli 
to'qimalarda, ter va siydikda bo'ladi. Epidimologik jihatdan ko'proq xaflisi bu qon, 
sperma va qin ajratmalari hisoblanadi va ularda infektsiyani yuqtirish uchun etarli 
mikdorda virus bo'ladi. 
OITS aniqlangan dastlabki davrlarda ushbu kasallik asosan aholining havfli 
guruhiga kiruvchi qatlam – giyohvandlar, axloqsiz shaxslar, tug‘ma gemofiliya 
bilan kasallanganlarda keng tarqalgan.
Biroq hozirgi vaqtda BSST ma‘lumotiga ko‘ra OITS virusi epidemiyasi aholining 
asosiy qatlamida ham kengaymoqda.
OIV boshqa retroviruslarga xos bo'lgan yollar bilan, ya'ni vertikal-onadan bolaga 
va jinsiy aloqa orqali gorizontal yuqadi. Bundan tashqari, yana parenteral 
(in'ektsiya qilish vaqtida) yoMi bilan ham yuqadi. Shuningdek OIV bilan 
zararlangan odamning biologik suyuqligi sog'lom odamning bir oz shikastlangan 
shilliq qavatiga va terisiga tushib qolsa ham yuqishi mumkin. 
OITS virusi chidamsiz bo‘lib, suvda 10 daqiqa qaynatish davomida halok bo‘ladi.
Maxsus dezinfeksiya vositalaridan ham foydalanish mumkin. Spirt OITVni 
o‘ldirmaydi.

---

99 
Virus yuqishida yana bir ta'sir etuvchi holat borki, ba'zi sog'lom virus tashuvchilar 
boshqalarga nisbatan ko'p virus ajratishi mumkin, lekin zararlangan matejiialda 
virus titrini aniqlash juda qiyin. 
Patogenezi. OITSning virus odam organizmiga kirib T-limfositlar xelperlarga 
zararli ta'sir qiladi. natijada T-xelperalaming faoliyati, susayadi va keyin ular 
halok bo'ladi. Ma'lumki, T- limfositlar xelperlar-odam organizmi immun 
sistemasida hal qiluvchi rol o'ynaydi. 
T-limfotsitlar xeiperlar va organizmda immunitet tanqisligi holatiga sabab bo'ladi. 
Sog'lom organizmning immun sistemasi odatda atrof muhitdagi va odam ichidagi 
bar xil mikroblar, viruslar, zamburug'lar va sodda bir hujayraii jonivoriarning 
hujayralarini saqlab shu bilan birga xatarli o'sma (rak) hujayralarining juda 
murakkab va ishonchli himoya vositasidir. Ana shu immun sistemasining faoliyati 
da T-limfotsitlar xeiperlar hal qiluvchi rol o'ynashini yuqorida ta'kidlab o'tdik. 
OIV aynan shu T-limfotsit-xelperlar hujum qiladi, ulami qirib, organizmda 
immunitet tangligi holatiga sabab bo'ladi. Natijada, ilgari zarar qilolmayotgan bar 
xil saprofit mikroorganizmlar hujumga o'tadilar va turli-tuman kasalliklar 
rivojlanishiga sabab bo'ladi. Shu kabi ilgari ko'paya olmayotgan rak hujayralari 
ham bunday qulay vaziyatdan lez sur‘at bilan ko‘paya boshlaydi. 
O1V T-limfotsil ichiga kirgcich, u hujayra bilan bir-butun bo'lib ketadi. T-
limfotsillar xelperlar oqsil moddalar sintcx qiladilar va bu oqsil moddalardan yangi 
yosh virtislai paydo bo'ladi. Shunday qilib, T-xclpcrlar virusga xizmat qiladi. 
Organizmda T-limfotsitlar soni kamayib keladi, qolganlaning faoliyati susayadi. 
OITS bilan og'rigan odam organizmida yuz beradigan immunitet tangligining 
mohiyati ana shundan iborat. 
OITS virusining yuqish yo‘llari:

---

100