Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va geografiya fakulteti 5420100-biologiya yo’nalishi 4-bosqich talabasi

 

 

 

 

 

---

 

 

18 

II. TADQIQOT USULLARI. 

2.1. Mavzuning o’rganilishiga doir tadqiqot ashyolari va usullari.  

Bitiruv  malakaviy  ishiga  Namangan  viloyatining  tog’li  va  pasttekis 

qismlarida  2012-2014  yillarda  olib  borgan  kuzatish  va  tadqiqot  natijalari  asos 

bo’ldi. Yirtqich qushlarni kuzatish, ularni mavsumiy hayot jarayonlarini o’rganish 

ishlari  ko’proq  durbin  orqali  amalga  oshirildi.  Qushlarning  yashash  hududi, 

uyalari, tuxum va jo’jalari kuzatuvlar olib borildi.  

Doimiy  kuzatuvlar  Namangan  viloyatining  adirorti  va  tog’oldi  tekisliklari 

mintaqasidan  Chust-  Olmos-  G’ova-  Varzik,      Kosonsoy,  Iskovot-  Zarkent- 

Pishqo’rqon  va  o’rtacha  va  baland  tog’lardan  boyotabuva  tog’i,  Nanay  tog’oldi 

tekisligi va Chotqol tizmasining pastki qismlarida olib borildi.  

Qushlarni  o’rganishda  umumiy  qabul  qilingan  ornitologik  uslublardan 

foydalanildi [Panov, 1983; Ushkov, 1949; Poznanin, 1962, 1981; Zarudniy, 1989].  

Ayrim  qushlarning  fe’l-atvor  xususiyatlari  hamda  ov  qilishi  jarayonlari 

Namangan  shahar  ovchilik  jamiyati  ovchilari  bilan  birga  kuzatish  orqali  amalga 

oshirildi. Kuzatuv ishlari yilning ov mavsumlari paytida olib borildi. 

Yirtqich  qushlarning  fe’l-atvorlariga  doir  kuzatuv  ishlari  Namangan 

shahridagi  “Kichkintoy bog’i”da joylashgan hayvonot bog’ida ham olib borildi.   

Tabiatda  kuzatilgan  yirtqich  qushlarning  hatti-harakatlari  Namangan 

shahridagi  hayvonot  bog’ida  muhofaza  qilinayotgan  qushlarga  va  qushlarni 

parvarish qilish maxsus ob’ketlaridagi na’munalarga solishtirilib, qiyosiy tahlillar 

o’tkazildi. 

Ishda  tadqiqotlarning  dala  sharoitlarida  o’tkazilgan  zoologik  metodlaridan 

foydalanildi. Yashash joylarida ornitofaunani biotexnik va tabiatni muhofaza qilish 

chora-tadbirlari yordamida to’g’ri tashkil etish orqali qishloq xo’jaligi ekinlarining 

hosildorligi  oshirib  qolinmay,  balki  ekologik  toza  mahsulotlar  olish  mumkin 

bo’ladi.  Tabiatni muhofaza qilish chora-tadbirlarini o’tkazayotganda qushlarning 

kamyob  va  yo’qolib  borayotgan  turlarini  suv  havzalarida  ham  saqlab  qolish 

mumkin.  

---

 

 

19 

Tadqiqotlar  o`tkazish  uchun  Namangan  viloyatining  Mingbuloq  tumanining 

cho`l  xududidan  va  Chust  tumani  adirliklaridan  o’tkazilgan  kuzatuv  ishlari 

natijalari va ilmiy adabiyotlar materiallaridan foydalanildi.    

Olimlar  N.  G.  Chelintsev  va  E.  V.  Rogechevalarning  uslubiyotidan 

foydalangan  holda,  turnasimonlarning  tur  tarkibi,  asosiy  yashash  muhitlari, 

mintaqaviy  tarqalishi,  soni  va  mavsumiy  dinamikasini  tadqiqot  belgilangan 

joylardan aniqladik.  

J.  L.  Laxanovning  O’zbekistonning  umurtqali  hayvonlari  aniqlagichidan 

foydalanib  yirtqich  qushlar  turkumini  vakillarini  aniqlab,  kerakli  xulosalarga 

kelindi.  Uyada  yashash  hayotining  detallarini  –  uya  qurish,  tuxum  qo’yish  va 

inkubatsiya,  palaponlar  chiqishi,  shuningdek  ularning  postembrional  o’sishi  va 

rivojlanishini o’rganish butun uya sikli davomida kundalik kuzatuvlar asosida olib 

borildi.