Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

 
Javoblar (
nodir gaz, radiusi)
 
Maktabda kimyo fanini o’rganish 4 bosqichda o’tadi: (nuqtalar o’rniga ingliz tilida 
yozilgan pastdagi javoblardan tanlanadi) 
• 
I bosqich. Kimyoning kirish kursi, atom−molekulyar ta’limotga asoslanadi. Bu 
kursning ……….qismida oquvchilar ………kimyoviy tushunchalar va ………bilan 
tanishadilar. 
• 
Qolgan uch bosqich kimyoning asosiy kursiga kiradi. 
• 
II bosqich. D. I. Mendeleevning davriy qonuni va kimyoviy elementlarining davriy 
jadvali o’rganiladi. 
• 
III bosqich. D. I. Mendeleevning davriy jadvalining guruhlar bo’yicha ………
elementlar o’qitiladi. 
• 
IV bosqich. A. M. Butlerovning kimyoviy ……..nazariyasi asosida organik 
moddalar ko’rib chiqiladi. 
 
• 
most necessary
• 
primary 
• 
laws 
• 
structure 
• 
theoretical 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
244 
JANUBIY FARGONA TUPROKLARINING EKOLOGIK MUAMMOLARI VA ULARNI 
BARTARAF ETISH CHORA – TADBIRLARI 
Ismoilova Gulshanoy Alijonovna 
Namangan davlat universiteti, «Geografiya o’rganish obyekti» yo’nalishi 1-kurs 
magistranti 
Farg‘ona vodiysining janubiy qismining umumiy maydoni 680 ming gektar bo‘lib, 
shundan 3,012 ming gektar sug‘oriladigan, 9,4 ming gektar yer meliorativ hisoblanadi. 
Vodiyning janubiy qismi va adirlar bilan o
ʻ
ralgan hududning asosiy qismi serozem 
zonasiga, cho
ʻ
kindilarning markaziy qismi esa cho1 zonasiga to
ʻ
g
ʻ
ri keladi va muzli 
tuproqlar, o
ʻ
tloqlar, qamishzorlar, sho
ʻ
rxoklar
3
, qumtepalar, botqoqliklar bu mintaqa 
uchun xos.
Sug‘oriladigan va sug‘orish mumkin bo‘lgan to‘q tusli bo‘z tuproqlar
4
maydoni 
uncha katta emas. Ular Qoradaryo terrasalarida, O‘zgen cho‘kmasida, eski Novkat 
cho‘kmasida, Kugart va Podshoota daryolarining yuqori terrasalarida tarqalgan. Bu 
tuproqlar 1000—1200 m nisbiy balandlikda tarqalgan. Bular sho‘r emas, sizot suvlari 
chuqurda, har xil chuqurlikdagi toshlar, prolyuvial yotqiziqliklar, lyosslar ustida hosil 
bo‘lgan. Bu maydonlardagi introzonal ko'rinishdagi o ‘tloqi, o‘tloqi-bo‘z, botqoq-o'tloqi 
tuproqlari ham sho‘rlanmagan. Bunga sizot suvlarining chuchukligi sabab boia oladi. 
Farg'ona cho‘kmasining katta maydoni tipik bo‘z tuproqlar bilan qoplangan bo‘lib, 
sug‘oriladigan yerlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Bu tuproqlar daryoning o‘ng 
sohilida 800—1000 m, ayrim hollarida 1200 m, chap sohilda esa 600—1000 m nisbiy 
balandliklarda joylashgan. 
Shohimardonsoy, Isfayramsoy, Podshoota, Kosonsoy, Oqbo‘yralarning yuqori 
terrasalari tipik bo‘z tuproqlar bilan qoplangan. Hozirgi kunda tipik bo‘z tuproqlarning 
deyarli hammasidan sug'orma dehqonchilikda foydalaniladi. Bu tuproqlar nisbatan yaxshi 
fizik-kimyoviy xossalarga ega. 
Bo‘z tuproqlar tarqalgan maydonlardan «Savay» shirkat xo'jaligi yerlarida L.P.Rozov 
tomonidan sho‘rtob tuproqlar borligi aniqlangan. 
Hozirgi kunda tipik bo‘z tuproqlar tarqalgan maydonlarda sho‘rtob tuproqlarni 
topish qiyin, chunki sug‘orish natijasida hosil bo‘lgan C a(H C 03) , va C aS04 lar 
tuproqlarni o ‘zini o ‘zi melioratsiyalashga
5
majbur qilgan, ya’ni singdirilgan Na esa Ca ga 
almashingan. 
3
 Shoʻrxoklar - yuqori qatlamida 1% dan koʻproq suvda oson eriydigan tuzlar (xlorid, sulfat, karbonat va boshqalar) koʻp boʻlgan 
tuproq tiplari guruhi. «Meliorativ tuproqshunoslik: Agrokimyo va agrotuproqshunoslik. Yo'nalish talabalari uchun darslik» G'. 
Yo'ldoshev; Bosh muharrir Sh.Nurmatov; O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. - T .: Oʻzbekiston 
faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2008
 
4
 Sur tuproqlar (boʻz tuproqlar) — choʻldasht mintaqasidagi oʻt oʻsimliklar bilan qoplangan, togʻ etaklari qiya tekisliklarida 
tarqalgan tuproq tipi. Oʻrta Osiyodagi choʻldashtlarda keng tarqalgan boʻlib, shagʻalli yotqiziqlar ustidagi lyoss va lyossimon 
qumoklarda hosil boʻladi. «Meliorativ tuproqshunoslik: Agrokimyo va agrotuproqshunoslik. Yo'nalish talabalari uchun darslik» G'. 
Yo'ldoshev; Bosh muharrir Sh.Nurmatov; O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. - T .: Oʻzbekiston 
faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2008
 
5
 Melioratsiya (
lotincha
: melioraio — yaxshilash), qishloq xoʻjaligi melioratsiyasi — yerlarning unumdorligini tubdan yaxshilashga 
qaratilgan tashkiliyxoʻjalik, muhandislik va agrotexnik tadbirlar turkumi. «Meliorativ tuproqshunoslik: Agrokimyo va 
agrotuproqshunoslik. Yo'nalish talabalari uchun darslik» G'. Yo'ldoshev; Bosh muharrir Sh.Nurmatov; O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. - T .: Oʻzbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2008
 

---