Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

 
муҳим илмий-амалий аҳамиятга эга.
 
Альгологик тадқиқотлар жараёнида лаборатория таҳлиллари амалга 
оширилиб, статистик усуллар ҳамда умумий альгологияда қабул қилинган 
усуллардан фойдаланилади. Сув ҳавзаларидан альгологик намуналар йиғиш, 
альгофлорани таксономик ва миқдорий жиҳатдан ўрганиш учун сув ҳавзаларининг, 
масалан сув омборининг 5 та жойидан жами 17 та доимий кузатув нуқталари 
белгиланади. Улар: сув омборига дарёларни қуйилишидан 3 та, ўнг қирғоқ 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
21 
соҳилидан 3 та, чап қирғоқ соҳилидан 3 та, ҳавзанинг ўрта қисмидан 6 та, тўғон олди 
қисмидан 2 та кузатув нуқталаридан иборат. 
Бу кузатув нуқталарида альгологик намуналар йилнинг барча фаслларида 
баҳор, ёз, куз, қиш мавсумлари давомида ойма-ой йиғиб борилади. 
Сувўтларини сув ҳавзаларининг турли жойларига ёпишиб ўсганлари, бетон, 
тош, ёғоч устидагилари ва бошқа предметлардан ҳам намуналар олинади. 
Планктонларни, 
бентосларни, 
перифитонларни 
аниқлаш 
учун 
алоҳида 
намуналардан фойдаланилади. Олиб келинган альгофлора намуналаридан 
препаратлар тайёрланиб, турлар таркиби аниқланади. Махсус усулларни қўллаб, 
намуналарни турли аралашмалардан тозаланганидан кейин, дастлаб Cyanophyta, 
Chlorophyta, Dinophyta, Euglenophyta, Chrysophyta
 
бўлимларига мансуб турлар, 
сўнгра 
Bacillariophyta 
бўлими 
турлари 
аниқланади. 
Диатом 
турларнинг 
препаратлари В.С. Шешукова усулида тайёрланади. 
Намуналарни йиғиш даврида сув ва ҳавонинг ҳароратини термометр ёрдамида, 
сувнинг тиниқлигини Секки диски, рН ни рН-метр (рН 262 ва рН 340) да аниқланиб, 
планктон сувўтларни Газ № 76 планктон тўри ёрдамида йиғилади. Сувўтларнинг 
миқдори бир литрли батометр билан қатъий белгиланган кузатув нуқталарида 0,5, 3, 
5, 8, 10, 12, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 метр чуқурликлардан олиниши 
мумкин. 
Альгологик намуналарни йиғиш ва ўрганиш умумий қабул қилинган усуллар 
билан амалга оширилади. Турлар таркибини аниқлашда N-300M
 
(с MD101, 5.0M, 
экран 11”) микроскопидан фойдаланган мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Йиғилган 
намуналарни 4% ли формалин билан фиксация қилинади. Альгофлоранинг 
миқдори ҳужайралар, колонияларнинг миқдори билан белгиланади. Уларнинг 
ҳужайраси миқдорини аниқлаш учун ҳажми 0,9 мм бўлган Горяев камерасидан 
фойдаланилади. 
Альгофлоранинг миқдорини аниқлашда 1 литр сувдагисини қуйидаги формула 
билан ҳисобланади: 
мл
кл
m
/
10
*
100
6
Биомассани 
ҳисоблаш 
учун 
стереометрик 
усулдан 
фойдаланиб, 
альгофлоранинг танаси бирор геометрик шаклга, шундай шаклларнинг бир 
қанчасига тенгланади, сўнгра геометриядаги маълум формулага кўра унинг ҳажми 
ҳисобланади. Солиштирма оғирлик 1 деб қабул қилинади. Айрим вақтларда ҳар хил 
турларга мансуб сувўтларнинг тайёр ҳисоблаб қўйилган ўртача ҳажмларидан 
фойдаланилади. 
Турлар таркибини аниқлашда асосан альгологияга оид аниқлагичлар ва 
монографияларидан [1, 2, 3, 4, 5, 6] фойдаланилади. Сув ҳавзалари альгофлораси 
турлар таркибининг ўзаро ўхшашлик даражаси П. Жаккарнинг ўхшашлик 
коэффициенти ёрдамида аниқланади.