Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

2.2 Scutellaria adenostegia Briq o`simligi ekstrakti va IQ- spektrlari tahlili 
Scutellaria adenostegia Briq. (шлёмник железисто-чешуйный – ko‘kamaron) 
osimligi yer ustki qismi Namangan viloyatidagi Kosonsoy soyi (To‘raqo`rg’on tumani) 
atrofidan o‘simlik gullash mavsumida (2019 yil may oyida) yig’ib olindi. O‘simlik 
xomashyosi (poyasi va gullari) soya joyda quritilib, spirtli ekstrakt olindi. Keyin bir nechta 
erituvchilarda fraksiyalarga ajratildi.
Scutellaria adenostegia Briq o`simligi yer ustki qismi 
(suvli)
ekstraktida flavanoidlar mavjudligi IQ- spektroskopiyasi usuli yordamida tahlil 
qilindi.
Suvli ekstrakt IQ spektrining qo`shbog` sohasida 1655 va 1609 cm
-1
oraliqda intensiv 
yutilish polosalari mavjudligi aniqlandi. Keyingi (1609 cm
-1
) yutilish polosasi aromatik 
fragmentlarga (C=C) xos. 1655 cm
-1
dagi yutilish polosa flavonoidlarga xosdir. Shu asosida 
o`rganilgan o`simlik ekstrakti summasida flavanoidlar mavjudligi tahmin qilindi. 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
139 
O`rganilgan o`simlik ekstraktlaridan individual birikmalar ajratib olinib, tuzilishi 
o`rganildi va ular tarkibida fanga ma’lum bo’lgan flavonoid (gipolaetin) mavjudligi 
aniqlandi. 
2.3. Karbonil guruhi yutilish polosalarining intensivligi tahlili 
Bizning ishimizda asosiy tahlillar IQ-spektrining qo`shbog` sohasi, asosan 
karbonil guruhininng yutilish polosalari bilan bog`liq. Shuning uchun biz, birinchi 
navbatda turli sinfga oid ayrim birikmalarning IQ-spektrlarida karbonil guruhi yutilish 
polosasining nisbiy intensivligini qarab chiqdik.
Ma'lumki, organik birikmalar IQ spektrlarining qo'shbog' sohasidagi (2000 - 1500 cm
-
1
) eng intensiv polosa karbonil guruhiga (C = O) tegishli bo'lib, bu C=O kimyoviy bog'ning 
yuqori qutbliligi tufayli tebranish paytida dipol momentining sezilarli o'zgarishlarga olib 
kelishi bilan bog'liqdir. Buger-Lambert-Ber qonuniga ko'ra namunadagi xarakterli 
guruhlar polosalarining nisbiy intensivligi (polosa balandligi) konsentratsiya o'zgarishi 
bilan saqlanib qoladi. Xarakteristik chastotalar ichida karbonil guruhining chastotasi 
yuqori intensivligi (-rasm) va qiymati bilan ajralib turadi, uning yutilish sohalarida boshqa 
funktsional guruhlar yutilish chastotalarini hosil qilmaydi. Karbonil guruhining valent 
tebranish qiymati 1580-1900 sm
-1 
oralig’ida yotadi. Bunday katta oraliqda chastota 
qiymatlarining namoyon bo‘lishiga molekulaning fazoviy tuzilishi, mezomer va induktiv 
ta’sirlar, moddaning agregat holati hamda erituvchining qutbli yoki qutbsizligi sababchi 
bo‘ladi. Karbonil guruhining yutilishi faqat C

O bog’ining uzayishi bilan sodir 
bo‘lmasdan, balki undagi bog’lar orasidagi burchakning qiymatlari va uning atrofdagi 
bog’lar tabiati ham sabab bo‘ladi. 
-Rasm. Metil atsetatning IQ-spektri 
Yutilish polosalarining nisbiy intensivligi tabiiy birikmalarni aniqlashda va C = O 
guruhlarining g'ayritabiiy tebranish harakatlarini aniqlashda foydali bo'lishi mumkin. Shu 
maqsadda biz bir qator tabiiy birikmalarning C = O guruhlarining yutilish polosalarini 
tahlil qildik. Nisbiy intensivlik ham birikmalarni/birikmalar sinfini aniqlashda muhim 
o`rin tutadi. 

---