Наманган давлат университети табиий фанлар факультети

Abdulla Avloniy
1907 yilda Toshkentning Mirobod maҳallasida, keyinchalik 
Degrez maҳallasida yangi usuldagi maktablar ochdi. Xadrada “Maktab kutubxonasi” nomli 
kitob do’koni ochdi. Avloniyning maktabi o’z oldiga qo’ygan maqsad va vazifalariga 
mashg’ulotlarni sinf – dars tizimi asosida o’z ona tilida olib borilishi bilan eski usul 
maktablaridan farq qilar edi. U o’z maktabida bolalarga tabiat, geografiya, tarix, adabiyot, 
til, ҳisob kabi fanlardan mahlumotlar berar edi. Ayniqsa o’quvchilarni tabiat fanlari 
o’simliklar, ҳayvonlarning ҳilma – ҳilligi ularni parvarish qilish usullari ҳaqida 

---

mahlumotlar berilishi juda qiziqtirgan. A.Avloniy maktablarda tabiiy fanlar ҳam o’z 
rivojini topgan. 
A.Avloniy “Usuli jadid” maktablari uchun to’rt qismdan iborat “Adabiyot yoxud 
milliy shehrlar”, “Birinchi muallim”, “Turkiy guliston yoxud aҳloq”, “Ikkinchi muallim”, 
“Maktab gulistoni” kabi darslik va o’qish kitoblari yaratdi. Bu asarlarida dunyo ҳalqlari 
asarlarini ulug’lab, o’z ҳalqini dunyoviy ilmlarni egallashga, madaniyatli va mahrifatli 
bo’lishga chaqiradi. 
A.Avloniyning pedagogika oid asarlari ichida “Turkiy guliston yoxud aҳloq” asari 
XX-asr boshlaridagi pedagogik fikrlash taraqqiyotini o’rganish soҳasida katta aҳamiyatga 
egadir. Bu asar aҳloqiy va tahlimiy tarbiyaviy asardir. ¡zbek pedagogikasi tarixida 
A.Avloniy birinchi marta pedagogikaga tahrif berib “Pedagogika bola tarbiyasining fani 
demakdir” deydi. Avloniy bola tarbiyasining nisbiy ravishda quyidagi to’rt bo’limga 
ajratadi.
1.
Tarbiyaning zamoni 
2.
Badan tarbiyasi. 
3.
Fikr tarbiyasi. 
4.
Aҳloq tarbiyasi. 
Avloniy tarbiya doirasini keng mahnoda tushunadi. Uni birgina aҳloq bilan chegaralab 
qo’ymaydi. U birinchi navbatda bolaning sog’ligi ҳaqida g’amxo’rlik qilish lozimligini 
uqtiradi. 
Avloniyning fikricha, sog’lom fikr, yaxshi aҳloq, ilm mahrifatga ega bo’lishi uchun 
badanni tarbiya qilish zarur. «Badanning salomat va quvvatli bo’lmog’i insonga eng 
kerakli narsadir. CHunki o’qimoq, o’qitmoq, o’rganmoq va o’rgatmoq uchun insonga 
kuchli, kasalsiz organizm lozimdir». 
Bolalarda fikrlash qobiliyatini o’stirish va bu tarbiya bilan muntazam shug’ullanishi 
beniҳoyat zarur va muqaddas bir vazifa. Binobarin, u muallimlarning «diqqatlariga 
suyangan, vijdonlariga yuklangan muqaddas bir vazifadir... Negaki fikrning quvvati, 
ziynati, kengligi, muallimning tarbiyasiga bog’liqdir». 
A.Avloniy ilmning jamiyat taraqqiyotidagi rolini tushunardi. SHuning uchun yoshlarni 
ilm sirlarini bilishga, ayniqsa tabiiy fanlarni bilishga chaqiradi. CHunki bu fanlar tabiatda 
bo’lgan xodisalarni moҳiyatini yechishga imkon beradi. Yoshlarni kitob mutoala qilishga 
chaqiradi. Uning fikricha, ilm agar jamiyat manfatiga xizmat qilmasa, ҳalq farovonligi 
yo’lida qo’llanmasa, u o’likdir. A.Avloniy o’z ilmini amalda qo’llay oladigan kishilarga 
yuksak baҳo beradi, ularni dono insonlar, deb biladi.