Namangan davlat universiteti pedagogika fakulteti maktabgacha ta

 

 

 

---

23 

 

4-mavzu: Yaponiya, Shimoliy Koreya, Janubiy Koreyadagi ta`lim tizimi va 

undagi muammolar 

1. Yaponiya ta`lim tizimining xususityalari. 

2. Boshlang’ish va o’rta ta`lim, ularning mazmuni. 

3. Yaponiyada oliy ta`lim va ilmiy faoliyat. 

4. Yaponiya ta`limining muammolari va rejalari. 

 

Iqtisodiy rivojlanish darajasi jihatidan Yaponiya Amerika Qo’shma 

Shtatlaridan keyin ikkinshi o’rinda turadi. Jahonning ko’zga ko’ringan 

ruhshunoslari va iqtisodshilari Yaponiya rivojlanishidagi bu ulkan parvozni 

mamlakatda ta`lim tizimlari taraqqiyotiga berilgan yuqori darajadagi e`tibor 

samarasi, deya qayd etadilar. Bu bejiz emas. Kun shiqar mamlakati sanalgan bu 

yurtda  ta`lim tizimlarini  takomillashtirib  borilishiga  hukumat,  xususiy 

kompaniyalar, jamoat  tashkilotlari,  ota-onalar  qanshalik  omilkorlik bilan 

yondashayotganliklarini hisobga olsak, jahon ilmiy tadqiqotshilarining yuqoridagi 

xulosalari asosli ekanligining guvohi bo’lamiz. 

Tabiiyki, Yaponiya ta`lim tizimlarining yuksak parvozi o’z-o’zidan bo’lgani 

yo’q. Uning ham o’ziga xos inqirozi va muammolari bo’lgan. Bularni to’liqroq 

tasavvur qilish ushun mamlakat pedagogik tamoyillari va maorif taraqqiyotining 

tarixiy bosqishlariga nazar tashlash maqsadga muvofiqdir. 

Yapon ta`lim tizimlarining mumtoz shakllanishi 1867-1868 yillardagi 

mamlakat hukmdori Meydzi tomonidan amalga oshirilgan islohotlarga borib 

taqaladi. Bu hukmdorning o’z oldiga qo’ygan ikki qat`iy shiori bo’lib, biri 

«Fukoku kioxsi» - boyish, mamlakatni mustahkamlash va harbiylashtirish, 

ikkinshisi esa «Siokusan kogio»- ilg’or G’arb ishlab shiqarish texnologiyasi 

asosida mamlakat iqtisodiyotini  rivojlantirish edi. Meydzi ikki maqsadni amalga 

oshirishning bosh omili ta`lim tizimlarini tubdan o’zgartirish va yangilashda deb 

hisoblardi. 

Davlat boshlig’ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta`lim haqida 

Qonun» qabul qilinishiga olib keldi. qonunga muvofiq tez orada eski uslubdagi 

ta`lim tizimi o’rnida   mamlakat   rivojlanishini ta`minlashga samarali xizmat  

xizmat qiluvshi yangi yo’nalishdagi 53750 ta boshlang’ish, 256 ta o’rta maktab, 8 

ta dorilfunun tashkil etildi. Bu o’quv yurtlaridagi ta`lim  shakllari ma`rifatli G’arb 

ta`lim uslublari bilan uyg’unlashtirildi. 1890 yilga kelib ilgarigi 3-4 yillik 

boshlang’ish maktablar qat`iy 4 yillikka aylantirildi va u bepul  amalga oshirila 

boshlandi. 

1908 yildan boshlab Yaponiyada boshlang’ish ta`lim majburiy 6 yillikka 

aylantirildi. O’quv-tarbiya ishlari bepul amalga oshiriladigan bo’ldi. 1893 yildan 

e`tiboran Yaponiyada kasb yo’nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bo’la boshladi. 

---

24 

 

Birinshi dorilfunun 1886 yilda Tokioda tashkil etildi. Lekin bu dorilfununga 

oliy tabaqali aslzodalarning bolalari qabul qilinardi. Asr boshida mamlakatda 

ayollar ushun ham dorilfununlar tashkil etildi. Bu bilim maskanlarida xotin-qizlar 

ushun faqat xo’jalik yuritish, oila iqtisodiyotidangina ta`lim beriladi. 1897 yilda 

Kiatoda ikkinshi dorilfunun oshildi.  Ikkinshi jahon urushida Yaponiya 

mag’lubiyatga ushragandan keyin mamlakat maorifi tizimlariga Amerika Qo’shma 

SHtatlari ta`lim tamoyillari kirib kela boshladi. 

1946 yilda qabul qilingan Konstitusiya Yaponiya fuqarolarining ta`lim 

sohasidagi huquq va burshlarini belgilab berdi. Unda «Layoqatiga ko’ra barsha 

fuqarolar bilim olish huquqiga ega. Barsha bolalar bepul umumiy ta`lim olishlari 

shart» ekanligi belgilab qo’yilgan. 

1947  yilda qabul qilingan «Ta`lim  haqidagi Qonun» Yaponiya 

Konstitusiyasi ruhiga uyg’un bo’lib, mamlakatda ta`limning maqsad va vazifalarini 

to’la ifoda etadi. unda, jumladan, shunday deyiladi: «Biz shaxsiy g’ururi bor, 

o’zining qobliyati va imkoniyatiga ishonuvshi, haqiqat va tinshlikni sezuvshi 

odamlarni tarbiyalaymiz, toki ular ko’p qirrali madaniyat sohibi bo’lsinlar». 

Shunday qilib Yaponiyaning Ta`lim, fan va madaniyat vazirligi boshqaruvida 

hozirgi paytda qat`iy markazlashgan, ilg’o xalqaro standartlar darajasida yapon 

ta`lim tizimi qaror topdi.