Namangan davlat universiteti madaniyatshunoslik

Subyekt-faol faoliyat koʻrsatuvchi, biluvchi, ong va irodaga ega boʻlgan individ yoki 
ijtimoiy guruh. 
Atistotel asarlarida Subyekt tushunchasi substansiya bilan aynanlashtirib, 
individual borliq sifatida 
berilgan. 
17-asrdan 
subyekt 
tushunchasini 
gneseologik 
maʼnoda talqin etish boshlandi. Yangi davr materialistlari subyektni obyektiv va azaliy mavjud 
boʻlgan tashqi voqelikni passiv aks ettirish, idrok qilish, undan nusxa olish bilangina 
chegaralangan biluvchi materiya sifatida tushuntirishgan. Ular subyektning mohiyatida yotuvchi 
haqiqiy faollikni, yaʼni bilish jarayonida aynan shu faollik voqelikni chuqurroq, kengroq, 

---

137 
batafsilroq, mukammalroq bilib olishga imkon yaratishini tushunib yeta olishmadi. Chunki u 
davrda Subyekt faolligining zamirida uning aniq faoliyati yotishi haqidagi gneseologik tamoyil 
yaratilmagan edi. Idealistlar obyektning mavjudligi Subyekt faoliyatining natijasi deb talqin 
etishdi. Ular Subyektni individ ongi, xudo, goya va boshqa tarzida tushuntirish asosida uning 
bilish jarayonidagi faollik rolini izohlashga harakat qilishdi. Hozirgi zamon gneseologik 
tadqiqotlarida subyekt obyekt bilan bogʻliqlikda olib qaraladi, ayrim konsepsiyalarda 
obyektning subyektdan mustaqil holda mavjudligi taʼkidlanadi. Ayni paytda subyekt obyektga 
faol oʻzgartiruvchi taʼsir qiladi. Bunday subyekt bilan obyektning oʻzaro aloqadorligi asosida 
ijtimoiy-tarixiy amaliyot yotadi. Subyekt hisoblangan individ va uning ongi ham tadqiqot 
obyekti bo`ladi. 
Substansiya
(lot. 
Substantia-mohiyat)-narsa 
va 
hodisalarning 
mohiyatini, 
asosini 
ifodalovchi tushuncha. Odatda, materiya, modda soʻzining sinonimi sifatida qoʻllaniladi. 
Substansiya falsafada xilmaxil olamning, obyektiv reallikning, tabiat, jamiyat, inson va uning 
tafakkuri tarixini, inson bilimlarining natijalarini ham oʻziga qamrab oluvchi konkretlikning 
nazariy inʼikosi, bilish nazariyasining asosiy tushunchasi sifatida talqin etiladi.