Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

2p
3s
	→	3p	4s
→	3d	4p	5s
→3f	4d	5p	6s
→4f	5d	6p	7s

Elementlar oxirgi pog’ onachasining ko`rinishiga qarab s-, p-, d-, f-oilalarga bo`linadi. Masalan: natriy 3s¹ s-oilaga mansub,oltingugurt 3s²3p⁴- r-oilaga mansub.

Asosiy guruҳ elementlari s- va p-oilalarga, qo`shimcha guruҳ elementlari d- va f-oilalarga mansub. s-orbitallar sharsimon, p-orbitallar gantelsimon, d- orbitallar qo`sh gantelsimon shaklga ega. «qo`zg’algan ҳolat» deganda atomning tashqi qobig’idagi juft elektronlarning ajralib toq pog’onachalarga o`tishi tushuniladi. Masalan, 2s²2p² ҳolat uglerodning tinch ҳolatiga to`g’ri keladi. U qo`zg’algan ҳolatda 2s¹2p³ ko`rinishda bo`ladi:

Elektron tinch ҳolatdan qo`zg’algan ҳolatga o`tganda energiya yutiladi. Aksincha,qo`zg’algan ҳolatdan tinch ҳolatga o`tganda energiya ajraladi.

Tartib raqamlari 24, 29, 42, 44, 45, 46, 47, 79 bo`lgan elementlarda pog’onachalarning to`lish tartibidan chetlanish kuzatiladi. Bu ҳolat «elektron ko`chishi, sakrashi yoki qulashi» deb ataladi. Bunda oxirgi s-pog’onachadan d- pog’onachaga 1 ta elektron o`tishi sodir bo`ladi.

Masalan: Zq24 element uchun tashqi qobiq ko`rinishi pog’onachalarning to`lish tartibiga binoan 4s²3d⁴ emas, 4s¹3d⁵ ko`rinishda. Zq46 elementda 2 ta elektron o`tadi. ya`ni, 5s<sup>2</sup>4d<sup>8</sup> emas, balki 5s<sup>0</sup>4d<sup>10</sup> ko`rinishda.

Tashqi qobiqdagi toq elektronlar soni valentlikni belgilaydi. Bunda atom tinch ҳolatdan qo`zg’algan ҳolatga o`tishi uchun imkon bo`lsa, element o`zgaruvchan valentlikka ega bo`ladi.

Manfiy ionlarning elektron konfiguratsiyalarini tuzishda tashqi qobiqqa element olgan elektronlar soni qo`shib qo`yiladi.

Masalan, R^-3 ionining elektron konfiguratsiyasi 3s²3p⁶ ko`rinishda(3s²3p³+3e).

Musbat ionlarning elektron konfiguratsiyalarini tuzishda tashqi qobiqdan element bergan elektronlar sonini ayirib tashlanadi.

Masalan, S⁺⁴ ionining elektron konfiguratsiyasi 3s²3p⁰ ko`rinishda.

Mavjudmas orbitallar deb elektron konfiguratsiya tuzishda ishtirok etmaydigan orbitallarga aytiladi. Bu mavjudmaslik 2 xil bo`lishi mumkin:

1)umuman mavjudmaslik, masalan, 1r, 2d, 2f kabi;

2)vaqtincha mavjudmaslik, masalan, 7r, 8s, 7d kabi.

Elektron konfiguratsiyalarni qisqa ko`rinishda yozish uchun nodir gazlardan foydalanish qabo`l qilingan. YA`ni biror element elektron konfiguratsiyasidagi nodir gaz qobig’iga ega bo`lgan qism o`rniga shu nodir gaz belgisi o`rta qavs ichida yoziladi. Masalan: Zq38 bo`lgan elementning elektron konfiguratsiyasi [Kr+5s<sup>2</sup>] ko`rinishda yoziladi.