Namangan davlat universiteti ijtimoiy-madaniy faoliyat kafedrasi

-Xaridor  –  bevosita  oila  a’zolari  ma’qullagan  mahsulotlardan  xarid  qiluvchi 
yoki xizmatlar turidan foydalanuvchi shaxs; 
-Iste’molchi-  xarid  qilingan  mahsulotdan  yoki  xizmat  turidan  foydalanuvchi 
manfaatdor shaxs. 
Bu  rollar  o’zaro  qaror  qabul  qilish  bosqichlari  bilan  bog’liq.  Deyarli  barcha 
oilaviy xarid qarorlarining qabul qilinishida ushbu rollarning barchasi yoki ba’zilari 
ishtirok etadi. Masalan , oilaviy sayohatga chiqish uchun qilinadigan sarf-xarajatlar 
ota-onalar tomonidan amalga oshirilsada , sayohat taklifi va oxirgi  qabul qilinadigan 
qaror bolalarga tegishli bo’ladi. Ko’pchilik erlar uchun zarur bo’ladigan kosmetik va 
parfyumeriya  vositalarini  o’zlari  emas  ,balki  turmush  o’rtoqlari  xarid  qiladilar. 
Shuning  uchun  bu  kabi  mahsulotlar  reklamasi  undan  foydalanuvchi  erlarga  emas  , 
balki qaror qabul qiluvchi , xaridga ta’sir etuvchi va deyarli xaridorlar hisoblanuvchi 
xotinlarga  yo’naltirilgan  bo’ladi.  Oiladagi  er-xotinning  qaror  qabul  qilishdagi 
iste’molchilik rollari ko’plab tadqiqotlarda o’rganilgan. 
Xo’jalikda  er-xotinlarning  qaror  qabul  qilishlari  I.V.Alyoshina  tomonidan 
quydagicha  to’rt  asosiy  guruhga  bo’lib  o’rganilgan  va  bunda  kimning  fikri  yoki 
qarori yetakchi , hal qiluvchi ekanligiga e’tibor qaratilgan : 
1.  Er  hukmronligi  yoki  erning  qarori  doimo  ustuvor.  Odatda  texnik  vositalar 
uchun  asboblar,  xo’jalik  buyumlari,  murakkab  texnik  uskunalar  xususidagi 
qarorlarda erlar hukmronligi ko’rinadi ; 
2.  Xotin  hukmronligi  yoki  ayol  kishining  qarori  va  takliflari  doim  ustuvor. 
Oziq-ovqat  mahsulotlari,  mebellar,  bolalar  kiyimlari,  poyafzallar  xarid  qilish 
haqidagi qarorning qabul qilinishida xotinlar hukmronlik qiladilar. 
3.  Birgalikda  qarorlar  qabul  qilinishida  erning  ham  ,  xotinning  ham  fikrlari 
birday inobatga olinadi.Sayohatga chiqish, muzlatkich, televizor kabi uzoq muddatli 
iste’mol mahsulotlari xarid qilishda ko’proq birgalikda qaror qabul qilinadi. 
4.  Alohida  qarorlar  qabul  qilinishi  ,  ya’ni,  reklama  qilinayotgan  mahsulotlar 
yoki  xizmatlar  turini  tanlashda  har  kim  o’zicha  avtanom  qarorlar  qabul  qiladi. 
Xotinlar taqinchoqlari , kitob , gazeta xaridida shaxsiy qiziqishga ko’ra alohida qaror 
qabul qiinadi. 
Tadqiqotlarda  berilishicha,  Isroilda  ayollar  xaridorlarning  75  foizdan 
ko’prog’ini  tashkil  etishini  inobatga  olib  ,  mahsulot  ishlab  chiqaruvchilar  aynan 
ayollar  o’qiydigan  oynomalarga  reklama  joylashtirish  uchun  ko’p  pul  sarflashi 

---

kuzatiladi.  Bu  xarajat  va  harakat  esa,  tabiiyki,  keyinchalik  o’z  samarasini  beradi. 
Reklama  nafaqat  ayrim  ayollarning  xaridga  moyillik  jihatlarini  yuzaga  keltiradi, 
balki  do’konga  tashrif  buyuruvchi  ayollarning  xarid  qilish  quvonchidan  ham 
bahramand  etishi  zarur.  Tovarning  sotib  olinishiga  ta’sir  etuvchi  reklamada 
mahsulotning kamyobligi, chiroyli jihozlanganligi, yangilik elementlarining ko’pligi 
kabi  tomonlari  ham  muhimdir.  Bunda  oiladagi  xaridorlarining  eng  nozikta’lari 
ayollar  ekanligi  va  buning  reklama  beruvchilar  tomonidan  inobatga  olinishi  taqozo 
etiladi. 
Demak,  oiladagi  er-xotinlarning  bajaradigan  rollari  va  ijtimoiy-psixologik 
xususiyatlari xarid qarorining qabul qilinishida tafovutli vaziyatni paydo qiladi. 
Oilaviy  xarid  qarorining  qabul  qilinishida  er,  xotin,  bolalar  yoki  xo’jalikning 
boshqa  a’zolari  ta’siri  masalasiga  olimlar  D.F.Endjel,  R.D.Blekuell,