Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 

6-MAVZU 

YURAK – QON TOMIR SISTEMASINING YOSHGA XOS 

XUSUSIYATLARI 

 

1.  Qon aylanish sistemasi va qon aylanish sistemasining ahamiyati. 

2.  Yurakning tuzilishi, yoshga xos xususiyatlari. 

3.  Yurakning sistolik va minutlik hajmi. 

4.  Qon aylanishining umumiy sxemasi. 

5.  Limfa sistemasi. 

6.  Yurak-qon tomir sistemasining boshqarilishi va yoshga xos hususiyatlari. 

Qon  aylanish  sistemasi  va  qon  aylanish  sistemasining  ahamiyati.  Qon 

aylanish  sistemasiga  yurak,  arteriya,  vena  va  kapillyar  hamda  limfa  tomirlari 

kiradi.  

---

 

43 

Yurakning  tuzilishi,  yoshga  xos  xususiyatlari.  Yosh  bolalarning  yuragi 

o`lchami,  hajmi,  shakli,  joylashishi  bilan  kattalar  yuragidan  farq  qiladi.  Bolaning 

birinchi  yoshida  yurakning  bo`lmacha  va  qorinchalari  bir  tеkis  o`smaydi.  2 

yoshdan boshlab bir tеkis o`sadi, 10 yoshdan kеyin yurak bo`lmachalari o`sishdan 

orqada qoladi. Balog`atga еtish davrida yurak yana tеz o`sadi. 

Yurak ko`krak qafasi ichida to`sh suyagi orqasida ikkala o`pkaning o`rtasida 

joylashgan  bo`lib,  qon  aylanish  sistеmasining  markaziy  qismi  hisoblanib, 

muskullardan  tashkil  topgan  kovak  organ.  Yangi  tug`ilgan  bolalalarda  yurakning 

vazni  20-23  g,  4  yoshda  30  g,  5  yoshda  100  g,  10  yoshda  165-185  g,  15  yoshda 

250  g,  katta  yoshdagi  erkaklarda  220-300  g,  ayollarda  esa  180-220  g,  bo`ladi.  1 

yoshda  yurakning  vazni  yangi  tug'ilgan  chaqaloqnikiga  nisbatan  ikki  marta,  3 

yoshda  3  marta,  5  yoshda  4  marta,  10  yoshda    6  marta,  16  yoshda  11  ortadi.  Bu 

ortish asosan chap qorincha devorining qalinlashuvi hisobiga bo'ladi. 

Bolaning yoshi ortishi bilan yurakning hajmi ham ortib boradi: 1 yoshning 

oxirida  yurakning  hajmi  42  sm

3

,  7  yoshda  90  sm

3

,  14  yoshda  130  sm

3

,  katta 

odamda 280 sm

3

 ni tashkil etadi. 

Yurak  devori  3  qavatdan:  ichki-endokard, o'rta-muskulli,  ya'ni  miokard  va 

tashqi  perikarddan  iborat.  Yurak  4  kameradan  tashkil  topgan  bo'lib,  o'ng  va  chap 

bo'lmalar  hamda  o'ng  va  chap  qorinchalardan  iborat.  Yurakda  4  ta  klapan  bo'lib, 

chap  bo'lma  bilan  chap  qorincha  o'rtasida  2  tavaqali klapan, o'ng bo'lmacha  bilan 

o'ng  qorincha o'rtasida  3  tavaqali klapan,  char  qorincha  bilan aorta  o'rtasida, o'ng 

qorincha  bilan  o'pka  arteriyasi  o'rtasida  yarim  oysimon  klapanlar  joylashgan 

bo'ladi. Ular orqali qon faqat bir tomonga harakatlanadi. Yurak kameralari orqali 1 

minutda katta odamda 5 litr qon o'tadi.  

Yurakning  asosiy  ishi  nasos  singari  vena  qon  tomirlaridagi  qonni  so'rib, 

arteriya qon tomirlariga o'tkazishdan iborat. Yurakning bu ishi uning bo'lmacha va 

qorinchalarining  devorlaridagi  muskullarning  ritmik  ravishda  qisqarishi  va 

kengayishi  orqali  amalga  oshadi. Bo'lmacha  va  qorinchalarning  qisqarishi  sistola, 

kengayishi  diastola  deyiladi.  Yurakning  bo'lmacha  va  qorinchalarining  bir  marta 

qisqarib-bo'shashishi  yurakning  bir  ish  sikli  deb  ataladi.  Sistola  0,3  sek,  diastola 

0,5 sek davom  etadi.  Katta odam  yuragi  tinch holatda  1  minutda  70-72  marta  ish 

siklini bajaradi. Har bir ish sikliga 0,8 sek sarflanadi.