Namangan davlat universiteti fizika matematika fakulteti

®el ®nel

T_n>10 MeV energiyali tez neytronlar yadro o‘lchami tartibidagi De-Broyl to‘lqin uzunligiga ega.

Neytron to‘lqinini yadroda difraksion sochilganda kuzatish mumkin. Neytronlarning sochilish ehtimolligi 0 sochilish burchagiga bog‘liq holda bo‘lgan difraksion xarakterga ega va bir necha o‘n gradus tartibda. Bo‘linuvchi yadrolarda tug‘ilgan tez neytronlardan yadro qurolida yoki tez neytronli reaktorlarda foydalanish mumkin.

1. 
   2 Neytron ta’siridagi yadro reaksiyalari kesimi
   

Neytronlar o‘zaro ta’sirining yadrolar bilan mos kelishi neytron energiyasi kamayishida o‘rtacha ~1/v qonun bo‘yicha o‘sadi. Shuning uchun neytronning xossalari ikki katta guruhga bo‘linadi: sekin va tez neytronlar.

Neytronning yadro bilan o‘zaro ta’sirining to‘liq kesimi о = o_s + o_a, bu yerda o_s — sochilish kesimi (elastik va noelastik) , a_a —yutilish kesimi (bo‘linish, radiatsion qamrash va b.)[7-11] . Oddiy kesim bilan birga makroskopik kesim X = N о ham qo‘llaniladi, bu yerda N-atom zichlik. Mos holda sochilishning makroskopik kesimi (yutilishi) Xs a N Os ( a) (X = Xs + X a) .

Shunday qilib, o‘zaro ta’sirsiz neytronning x masofani o‘tish ehtimolligi P(x)=exp(-X x) ga teng. Bundan neytronning muhitdagi o‘rtacha yugurish yo‘li:

J°°xexp ⁽ - ^Xx^{) X} dx _f oo l

^я= С«р(- xx) zdx~-<° ^{xexp (— Xx)Xdx}—

9

1 1 Mos holda A_s = sochilishgacha yugurish yo‘li, A.„= yutilishgacha

bo‘lgan yugurish yo‘li

Elastik sochilishning kesimi

Neytronning elastik sochilishi tarkibiy yadro mexanizmi orqali amalga oshishi mumkin, bu rezonans elastik sochilish deyiladi. Yana boshqa potensial mexanizm deb atalgan mexanizm tarkibiy yadro hosil qilmay boradi. Rezonansdan yiroqda potensial sochilish qaytaruvchi sferada taxminan kvantomexanik s-to‘lqin sochilish bilan ifodalanadi. (0-5 MeV enegiya uchun kR<<1). Rezonans energiyasidan ozgina yuqori neytron energiyasida rezonans va potensial sochilishning “konstruktiv” interfernsiya kuzatiladi.

Bitta rezonans sath holida elastik sochilish kesimi uchun potensiallar sochilishini hisobga oluvchi Breyt-Vigner formulasi:

l

y=p(E_c — E° ) (R« 1 . 2 5 X 1 0 ^{- 1 3} Л5 sm)

A° — n eytr о n to '1 q i n i n i ng ke lti ri 1 gan uzu nl i gi, Г va Г_п-rezonansning to‘liq va “neytron” kengligi, Ј° — rezonans energiyasi, Е_с-СЦИ da nisbiy energiya.

U

Neytronning yutilish kesimi

mumiy holda yutilishning kesimi o_a tez neytronlar uchun kichik rezonans neytronlar sohasida

maksimumlarga ega va issiqlik

1

neytronlari sohasida ~ - bo‘yicha o‘sadi

Muhitning yutuvchi xossasini yana yutilishning makroskopik kesimi Ј_a=^N va yutilishgacha neytronning yugurish uzunligi

^a=1/S_a xarakterlash qabul qilingan bo‘lib, bu yerda N-atom zichligi.

Radiatsion qamrash kesimi

Breyt-Vignerning rezonans radiatsion qamrash uchun formulasi:

Bu yerda Ј°- СЦИ dagi energiya bo‘lib, rezonans shartni qanoatlantiradi; Г- balandlik yarmidagi rezonansning to‘liq energiyasi; Г_у -radiatsion kenglik. Muhitdagi atomlarning issiqlik harakatlarini Maksvell taqsimoti bo‘yicha o‘rtachalash deb qarash mumkin:\