Namangan davlat universiteti filologiya fakulteti

qamish  –  uy,  ho’kiz  topish  uchun  necha  zamonlar  qozonni  suvga  tashlab 

qo’yish kerak bo’ladi.

125

 

Suv  qalqisa,  loyqasi  yuqoriga  chiqqanday,  zamon  qalqigandan  buyon 

yomon  ko’paydi.  Erta  bahorda  ularning  tug’ay  deb  turgan  sigirini  o’g’irlab 

ketishdi.  O’sha  kecha  SHoikrom  tungi  smenada  edi.  Kechasi  bilan  sharros 

jala quyib chiqdi. SHoikrom tong saharda bir nimani sezganday ko’ngli g’ash 

tortib, uyiga qaytdi. Kelsa xotini, onasi, bolalari dod solib o’tirishibdi

.

126

 

Uch  mashhur  asarlardan  olingan  parchalar  ustida  o’tkazilgan  ixcham 

tadqiqotlarimiz 

ham 

produtsientning 

matnga, 

matnning 

retsipientga, 

produtsientning mashhurligi, insoniiy fazilatlarining bevosita retsipientga ta’siri va 

mana  shu  ta’sir  natijasida  matnga  munosabatning  shakllanishiga  olib  kelishini 

isbotladi. Tajriba jarayonida  milliy  guruhlar  hech bir  xatosiz  yuqoridagi parchalar 

qaysi  muallifga  tegishli  ekanligini  topdilar.  Ushbu  matnlar  ularga  maktab 

programmasidan  tanish.  SHuning  uchun  ularda  eslash  orqali  aniqlash  oson 

bo’lganini  nazarda  tutib,  rus  guruhlarida  ham  sinab  ko’rdik.  Avval  G’.G’ulom, 

A.Qahhor,  O’.Hoshimov  ijodi.  ularning  o’ziga  xos  qirralari  haqida  qisqacha 

ma’lumot  berdik.  So’ng  yuqoridagi  matnlarni  raqamlab,  qaysi  matn  qaysi 

yozuvchiga  tegishli  ekanligini  topishlarini  so’radik.  Natija  biz  kutgandek.  Milliy 

guruhlardagi  kabi  yuz  foiz  emas  60%  dan  80%  gacha  to’g’ri  topilgan.  SHu 

jarayonda  yana  bir  fikr  tug’ildi.  Rus  guruhlariga  noto’g’ri  yo’nalish  bersak-chi, 

ya’ni  G’.G’ulomning  yumorga  boy  sodda  tilini  O’.Hoshimovga,  A.Qahhorning 

ixcham,  keskirligini  G’.G’ulomga,  O’.Hoshimovninig  keng,  mulohazakorligini 

A.Qahhorga  nisbat  bersak  retsipientlar  biz  ko’rsatgan  yo’nalish  bo’yicha 

ketadilarmi?  Ha,  xuddi  shunday  bo’ldi.  Ular  biz  bergan  yolg’on  informatsiyaga 

aldanishdi.  O’z-o’zidan  natijalar  ham  biz  yo’naltirgan  yo’nalish  bo’yicha  ketdi. 

SHu  o’rinda  yana  bir  fikr  tug’ildi.  Demak,  yolg’on  axborotlar  bilan 

retsipientlarning  fikriga  ta’sir  ko’rsatish  mumkin ekan.  SHuning  uchun  ommaviy 

axborot  vositalari  bunday  holatga  zinhor  yo’l  qo’ymasliklari  lozim.  Ularning 

                                                

125

 А.Қаҳҳор. Асарлар. 5 жилдлик. 1-ж. Т., 1987. Б. 291. 

126

 Ў.Ҳошимов. Ўзбек адабиѐти дарслик- мажмуа. 6-синф. Т., 1997. Б. 209. 

---

auditoriyasi  juda  katta,  ozgina  xatolik  ham  shov-shuvga,  tushunmovchilikka  olib 

keladi. 

Badiiy  matn  tili  uning  mavzusi,  muammosi,  g’oyasi  bilan  uzviy  bog’liq, 

mavzuning  tanlanishi  bevosita  asar  tilini  ham  belgilashi  tabiiy  hol.

127

  Mavzu 

sintaktik  konstruktsiyalarni  tanlashda  ham  alohida  ahamiyatga  ega.  Oybek 

mutafakkir  shoir,  davlat  arbobi,  komil  inson  Alisher  Navoiy  obrazi,  saroy  muhiti 

va  urf-odatlarini,  o’sha  davr  ruhi  va  Navoiy  mansub  bo’lgan  ijtimoiy  tabaqaning 

nutqini  to’laqonli  yoritish  uchun  uzundan  uzoq  qo’shma  gaplardan,  ravishdosh, 

sifatdosh  oborotlardan,  dabdabali,  hashamatli  so’z  va  iboralardan  unumli 

foydalanadi.