Namangan davlat universiteti filologiya fakulteti

ichkariga  ketgan,  qisqasi  vaqtsizroq  yaratilib  qolgan  bir  mahluq  edi

”.

124

 

Ammo  ijobiy  yoki  salbiy  personajning  tasviriga  ko’ragina  muallifning 

dunyoqarashi aynan shunday deya xulosa chiqarishga shoshilmaslik lozim. Badiiy 

asar qancha  hajmga ega  bo’lishidan qat’iy nazar turfa olam,  murakkab  hayotning 

bir  bo’lagini  aks  ettiradi.  “O’zini-o’zi  tanishtiradigan”  bunday  obrazlarning 

retsipient tomonidan qabul qilinishi oson, ularga nisbatan simatiya yoki antipatiya 

portret  ta’siridayoq  hosil  bo’ladi  va  voqealar  rivoji  davomida  bu  munosabat 

mustahkamlanadi.  Demak,  produtsient  shu  yo’l  bilan  ham  retsipientga  yengillik 

yaratib,  matnning  qabul  qilinishiga  qaysidir  darajada  yordam  beradi.  Ba’zi 

asarlarda  esa  mutlaqo  boshqacha  yondashuvni  ko’ramiz.  Ya’ni  yozuvchi 

qahramonining  botiniy  go’zalligini  bo’rttirib  ko’rsatish  maqsadida  ataylab  tashqi 

ko’rinishini  ko’rimsiz,  oddiy,  hatto,  jismoniy  kamchilikka  ega  odam  sifatida 

                                                

124

 Абдулла Қодирий. Ўтган кунлар. Т., 1974. Б. 177. 

 

---

tasvirlaydi.  O’quvchi  ma’lum  nuqtagacha  bunday  obrazni  yo  yaxshi,  yo  yomon 

deya baholay olmaydi. Bunday qahramonlar o’zlarining yuksak insoniy fazilatlari, 

odamiyligi va samimiyligi bilan kitobxon mehrini qozonadilar. Ularning portretini 

har  bir  retsipient  o’z  dunyoqarashiga  ko’ra  o’zi  mustaqil  yaratadi  va  bu  kabi 

obrazlar  ular  uchun  qadrli  bo’lib  qoladi.  “Ufq”  romanidagi  ko’rimsiz,  tortinchoq 

Nizomjonni,  “Avlodlar  dovoni”dagi  Nizomni,  “Ming  bir  jon”  dagi  hayotsevar 

Masturani  bir  eslang-a.  Esladingizmi?!  Endi  ularning  tashqi  qiyofasini  tasvirlab 

bering-chi?!  Ha,  qiynalyapsiz,  chunki  sizning  ongingizda  Halol,  Mard,  Pok, 

Iymonli.  Mehnatkash  inson  kontseptlari  asosi  da  o’zingiz  har  gal  yangitdan 

chizadigan  portretlar  galereyasi  bor.  (Sababi,  vaqt  o’tishi  bilan  insonning 

dunyoqarashi, saviyasi, voqea-hodisalarga munosabati o’zgarib turadi) 

 Yozuvchilarning o’ziga xosligini yaqqol ko’rsatib turadigan narsa bu uning 

tilidir.  Badiiy  matn  tilining  o’ziga  xosligi  personajlarning  ruhiy  kechinmalari, 

iztirobu  shodliklari,  ko’rgan  kechirganlari,  intim  tuyg’ularining  qay  tarzda  aks 

ettirishda  ko’rinadi.  Badiiy  adabiyot tilida  o’sha  asar  yaratuvchisining  o’ziga  xos 

individual  xususiyatlari  ko’rinar  ekan,  yozuvchining  uslubi  ikki  muhim  nuqtada 

idrok  etish  uslubi  va  ifoda  etish  uslubida  namoyon  bo’ladi.  “…yozuvchining 

dunyoqarashi,  o’y  fikri,  uning  tushunish  darajasi,  yangilik  –ixtirosi  uning 

asarlarida  badiiy  til  orqali  yuzaga  keladi”.  “Til  har  bir  yozuvchining  o’ziga  xos 

stilini ta’min etuvchi asosiy omillardan biri bo’lib, san’atkor qalamiga xos bo’lgan 

individual  tomonlar  boshqa  ko’p  badiiy  faktorlarga  nisbatan  tilda  ko’proq 

namoyon  bo’ladi”.