Namangan davlat universiteti filologiya fakulteti lingvistika

2.4. Tragediyada so`zlarning funksional-semantik xususiyatlari
“Hamlet” tragediyasida ma`nodosh va zid ma`noli so`zlar keng qo`llanadi. Har birining o`ziga yarasha vazifasi bor. Dastavval ma`nodosh so`zlarning qo`llanishini kuzatsak.
47

Ma`nodosh so`zlarning qo`llanishi tasvirlanayotgan voqelikka munosabatni yanada bo`rttirib tasvirlash imkonini bergan. Asarda ko`proq salbiy ma`noga ega sinonim so`zlar ketma-ket qo`llangan va gradatsiyani hosil qilgan. Masalan:

Arvoh:
Ha, o`sha fosiq, riyokor banda,
Makr bilan xushomadga qobil sharmanda.
(Shundoq iflos oqibatiga yetaklar ekan,
La`nat bo`lsin unday tug`ma qobiliyatga).
Xullas, turfa nayrang bilan, xushomad bilan,
Malikani xiyonatga boshladi bezbet.
Qanday og`ir bir razolat ro`y berdi, Hamlet!
Mendan necha karra tuban, past va noloyiq,
Bir murtadning quchog`iga kirdi.
Qancha amal ko`rsatmasin faxshu razolat,
Qilt etmasdan turganidek fazlu fazolat…(241-bet)
Yuqoridagi parchadagi sinonim so`zlar xiyonatkor qirolga nisbatan marhum qirol arvohining o`ta kuchli nafratini keskin ifodalashga xizmat qilyapti.
Sinonim so`zlarni ketma-ket keltirish orqali ijobiy munosabatni ham ta`sirli ifodalash mumkin. Masalan:
Hamlet:
Bo`lganda ham qanday o`sha arvoh haqida
So`zim shuki, u chindan ham aziz, mo`tabar… (245-bet)
48

Ofeliyaning Hamlet haqida aytgan so`zlarida ham sinonim so`zlar orqali

Hamletga nisbatan ijobiy munosabat bildiriladi:
Halok bo`lmish qanday asl, noyob bir aql,
A`yon edi, askar edi, olim edi ul,
Ko`zga, so`zga va shamshirga sohib edi ul.