Namangan davlat universiteti ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Suv ekologik omili. Suv asosiy ekologik omillardan biri bo’lib, yer yuzidagi 
o’simliklar    va  hayvonlarning  yashashi  uchun  muhim  omil    hisoblanadi.  Muhit 

---

bilan  modda  olmashinuvi  va  fotosintez  jarayonida  suv  metabolit  va  erituvchi 
sifatida  qatnashadi. Mineral  tuzlar  o’simlikka  tuproqdan suvda erigan holda o’tadi. 
Gidrobiontlar uchun suv yashash muhiti  bo’lib hisoblanadi. 
Suvsiz  modda  almashinuvi  davom  etmaydi.  Suv  bu  hayot  demakdir.  Tirik 
organizmlar  asosi  suvdir.  o’simliklarda  u  40  —98%  tashkil  qiladi.  Hayvonlar 
tanasida  ham  suvning  miqdori  turlicha:  cho’l  chigritkasida  35%,  it  baliqda  93%, 
kattasida  77,8%,  sichqon  bolasida  83%,  kattasida  79%.  Suv  yetishmasligiga 
chidamlilik  tur  ekologiyasiga  bog’liq.  Masalan  dasht  sharoitida  yashovchi 
kurbaqa,tanasidagi  suvni  50%  ni  yo’qotganda,  namlikni  yaxshi  ko’ruvchi    o’tloq 
qurbaqasi esa suvning 15% ni yo’qotganda o’ladi. 
Hayvonlarda  namlikka  chidamlilik  o’simliklarga  nisbatan  kuchliroq. 
Masalan,  odam  o’z  tanasidagi  suvning  10%  ni  yo’qotsa,  nobud bo’ladi. Tuya esa 
27%, qo’y 23 %, it 17 %, suv yo’qotganda o’ladi. 
O’simliklarning  suvga  ehtiyoji  juda  yuqori.  O’rta  iqlimda  o’sadigan 
o’simliklarning  1 g quruq modda hosil qilishi  uchun 250  —400g suv kerak. 
Organizmlarning  Yer  yuzida  zonalar  bo’yicha  tarqalishida,  suv  asosiy 
cheklovchi  omil  bo’lib xizmat qiladi. 
Quruklikda  o’sadigan  o’simliklar  uchun  asosiy  suv  man’bai  sifatida 
atmosfera    yog’ini    xizmat  qiladi.    O’simliklarning  suv  bilan  ta’minlanishi 
joylarning  umumiy  xarakteristikasiga  bog’liq. 
Ekvatorial  oblastlarda  yil  davomida  1000  mm  yog’in  tushadi.  CHo’l 
zonalarida  yog’in miqdori 100 mm va undan kam ham bo’lishi mumkin. 
O’simliklarga  suv  o’tishining  asosiy  yo’li,  bu  ildiz  sistemasi  bo’lib, 
o’simlik  ildiz  orqali  tuproqdan  suvni  shimadi.  Tuproqdagi  suvlar,  mexanik 
ushlanishi  bo’yicha, 3 xil bo’ladi, ular: 
1.  Gravitatsion suv 
2.  Kapillyar  suv 
3.  Bog’langan suvlardir 
Gravitatsion  suv  —  tuproqning  katta  donachalari  orasidagi  bo’shliqni 
to’ldirib  turuvchi  va  tez  harakat  qilib,  pastki    yer  osti  suvlargacha  yetuvchi 

---

suvlardir.  Kapillyar  suvlar  —  tuproq  donachalari  orasidagi  mayda  bushliqlarni 
to’ldiruvchi  va  katta  kapillyar  kuch  bilan  bog’lanib  turuvchi  suvlardir.  Bog’langan 
suvlar  esa  tuproq  donachalari  ustida,  adsorbtsiya  kuchi  yordamida  bog’lanib 
turuvchi  suvlardir.  Bu  suvlardan  tez  o’zlashtiriladigani  gravitatsion  suvlardir. 
Bog’langan  suvlar qiyin  o’zlashtiriladi,  ularni  o’lik zapas ham deyiladi. 
O’simliklar  hayotining  namlikka  bog’liqligini  bilish  uchun  ularning  suv 
rejimini  aniqlashimiz  kerak.  U  esa,  bir  qator  fiziologik  ko’rsatgichlar  bilan 
xarakterlanadi: 
—  barglar va poyadagi suv miqdori, 
—  hujayra  shirasining  osmotik bosimi, 
—  barglardagi  suv yetishmasligi, 
—  transpiratsiya tezligi, 
— o’simliklarning  suvni o’zida saqlash qobiliyati   va boshqalar. 
Er  yuzidagi  o’simliklar  har  xil  namlik  sharoiti  va  muhitga  moslashishi 
bo’yicha, 3 ekologik tipga bo’linadi. 
1.  Gigrofitlar 
2.  Mezofitlar 
3.  Kserofitlar