Namangan davlat universiteti ekologiya va tabiatni muhofaza qilish


Havo, relьef va boshqa ekologik omillar



Download 0,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/77
Sana15.05.2021
Hajmi0,8 Mb.
#64408
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   77
Bog'liq
ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fani boyicha maruzalar matni

Havo, relьef va boshqa ekologik omillar. Havo — o’simliklar uchun faqat 
muhit  bo’libgina  qolmasdan,  ularda  kechadigan  bir  qator  hayotiy  jarayonlar  va 
oziqlanishda  birdan—bir  ekologik  omil  sifatida  ishtirok  etadi.  Atmosfera  havosi 
bir  necha  gazlarning  aralashmasidan  iborat  bo’lib,  o’simliklar  uchun  bevosita 
ahamiyatga  ega  bo’lganlari  karbonat  angidrid,  kislorod  va  azot  hisoblanadi. 
Karbonat  angidridning  havodagi  miqdori  —  0,03%.  U  atmosferada  o’simlik  va 
hayvonlarning  nafas  olishi,  yonish  jarayonlari  hamda  vulqonlar  otilgan  paytda 
ajralib  chiqadi.  Kislorod  havoda  o’simliklar  uchun  zarur  bo’lgan  miqdordan  ham 
ortiqroq  bo’ladi.  Azot  ko’pchilik  o’simliklar  uchun  ahamiyatsiz  hisoblansada,  u 
tuban  o’simliklar,  ayniqsa,  tuganakli  bakteriyalar,  azotobakter  va  aktinomitsetlar, 
yashil  suv  o’tlari  uchun  ozuqa  manbai  sifatida  xizmat  qiladi.  Havodagi  sulьfat 
angdirid,  azot  oksidlari,  vodorod  galogenlari,  ammiak  va  boshqa  zararli  moddalar 
o’simliklardagi  gaz  almashitshsh  paytida,  yoringarchilik  vaqtida,  yerga  tushganda 
va  changlarning  o’tirishi  natijasida  o’simlik  organlariga  kirib,  ularning  barglari  va 
boshqa  organlarini  zaharlaydi.  Natijada,  o’simlikda  hayotiy  jarayonlar  buziladi  va 
ular  butunlay  nobud  bo’lishi  ham  mumkin.  SHuning  uchun  hozirgi  vaqtda 
atmosfera  havosini  muhofaza  qilish  bo’yicha  juda  katta  konstruktiv,  texnologik, 
sanitar—texnologik  va boshqa tadbirlar amalga  oshirilmoqda. 
SHamol  deganda  havo  massasining  yer  yuzi  bo’ylab  ko’chib  yurishi 
tushuniladi.  O’simliklarga  shamol  bevosita  va  bilvosita  ta’sir  ko’rsatadi. 
SHamolning  to’g’ridan—to’g’ri  ta’siri,  uning  mexanik  ta’siridir.  U  daraxtlarning 
poyasini sindiradi,  barglarini  yulib  ketadi. 
SHamol  o’simliklardagi  fiziologik  jarayonlarga  ham  ta’sir  qiladi,  U 
o’simlik  bug’latayotgan  suvni  olib  ketadi.  Uning  o’rnini  quruq  havo  massasi 
egallaydi.  O’simlik  fotosintez  uchun zarur bo’lgan karbonat angidrid bilan shunday 


ta’minlanadi.  O’rta  Osiyo  cho’llarida  esadigan  "garmsel"  shamoli  o’simliklarga 
jiddiy  zarar yetkazadi. 
SHamolning  bilvosita  ta’siri  shundan  iboratki,  u  qum  va  tuproqlarni 
ko’chirib  yuborishi  natijasida  o’simliklar  ildizlari  ochilib  qoladi.  SHamolning 
doimo  bir  tomonga  esishi  o’simliklarning  tashqi  qiyofasiga  ta’sir  qiladi.  Natijada, 
ular  bayroqsimon shaklli  bo’lib qoladi. 
Relьefning  o’simliklarga  ko’rsatadagan  ta’siri,  ayniqsa  tog’li  rayonlarda, 
balandliklarning  dengiz  sathidan  qarab  iqlim,  tuproq  va  boshqa  omillar  hamda 
o’simliklarning  harakteri  ham  o’zgarib  boradi.  Natijada  vertikal  mintaqalar  paydo 
bo’ladi. 
Janubiy  tog’
 
yonbag’irlarida,  shimoliy  yonbag’irlarga  nisbatan  ko’proq 
yorug’sevar  va  issiqsevar  o’simliklar  tarqalgan.  Har  100  m  ga  balandga 
ko’tarilganda  temperatura  0,6
0
 S ga pasayadi. 
Tog’larda  o’simliklar  mintaqalar  bo’yicha  tarqalgan  bo’ladi.  Bu 
mintaqadagi  o’simliklar  o’ziga xos xususiyatlarga  ega. 
O’rta  Osiyo  sharoitida,  balandliklar  zonasi  va  undagi  o’simliklar  jamoasi 
akademik  Zokirov  K.Z.  tomonidan  o’rganilgan.  Bu  quyidagi  mintaqalarga:  cho’l 
—  balandligi  dengiz  sathidan  500  —  600  m  bo’lgan  joylar;  adir  —600—1600  m 
gacha bo’lgan joylar;  tog’-1600 -2800 m.;  yaylov -2800 va undan yuqori joylar. 
     Ekologik  muommo deganda insonning  tabiatga  ko’rsatayotgan ta’siri  bilan 
bog’liq holda tabiatning  insonga aks ta’siri, ya’ni uning  iqtisodiyotiga,  hayotida 
xo’jalik  ahamiyatiga  molik  bo’lgan jarayonlar,  tabiiy  hodisalar bilan  bog’liq 
(stixiyali  talofatlar,  iqlimning  o’zgarishi, hayvonlarning  yalpi  ko’chib ketishi  va 
boshqalar) har qanday xodisa tushuniladi.  Ekologik  muammolar  3 guruhga 
bo’linadi.  
1. Umumbashariy  (global) 
2. Mintaqaviy  (regional) 
3. Mahalliy  (lokal) 


Dunyo bo’yicha kuzatiladigan  tabiiy,  tabiiy  antropogen yoki sof antropogen 
xodisalar umumbashariy  muammolar  deb qaraladi.  Ana shunday umumbashariy 
muammolarga  ba’zi bir misolar  keltirish  mumkin: 

Download 0,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   77




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish