Namangan davlat universiteti ekologiya va tabiatni muhofaza qilish


Organik  evolyutsiya  davomida  tirik  organizmlar  atmosfera havosini



Download 0,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/77
Sana15.05.2021
Hajmi0,8 Mb.
#64408
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   77
Bog'liq
ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fani boyicha maruzalar matni

Organik  evolyutsiya  davomida  tirik  organizmlar  atmosfera havosini, 
Dune 
okeanining 
suvini, 
tuproqlarning 
asosiy 
massasini,  mineral 
birikmalarining  katta  massasini  a’zolari,  terilari, xujayralari, qonlari orqali 
minglab martalab o’tkazgan va  butun yer muhitini o’zgartirgan(1). 
Biosferada  hozirda  500  mingga  yaqin  o’simlik  turlari  va  1,5  mln.dan  ortiq 
hayvon turlari  mavjuddir.   
Noobiotik  bosqichining  shakllanishi  40-50  ming  yil  oldin    boshlangan  deb 
hisoblanadi. 
Biosferaning  umumiy  massasi  boshqa  qobiqlardan  farqlanadi(1-jadval). 
Tirik  organizmlar  birgalikda   juda katta ish bajaradi. 
1-Jadval 
Er qobiqlarining  massalari 
 
Er qobiqlari 
Massa(tonnalarda) 
Litosfera 
2,08 x 10
18 
Gidrosfera 
1,39 x 10
18 
Atmosfera 
5,20 x 10
15 
Biosfera 
1,36 x 10
12 
 
Er  yuzidagi  barcha  tirik  organizmlar  yig’indisini  V.I.Vernadskiy  «tirik 
modda» deb ataydi. Hozirgi vaqtda bu tushuncha biota  deb ham nomlanadi. 
   V.I.Vernadskiy  bo’yicha biosferaning  quyidagi  tarkibiy  qismlari  ajratiladi: 
 
tirik  modda(biota)-barcha tirik  organizmlarning   yig’indisi; 
 
o’lik  modda-  hosil  bo’lishida  tirik  organizmlar  qatnashmaydigan  tog’ 
jinslari,  suv, minerallar  va boshqalar; 
 
biogen  moddalar-organizmlar  hayot  faoliyati  mahsuli  sifatida  hosil 
bo’lgan ko’mir, torf, neftь, gaz va boshqalar; 
 
oraliq  modda-biogen  moddalarning  noobiogen  kelib  chiqqan  mineral 
jinslar  bilan  aralashmalari-tuproq,   slanetslar  va boshqalar. 


Tarkibidagi  energiya  yoki uglerod miqdoriga  asoslangan ma’lumotlar 
bo’yicha biosferadagi tirik,  biogen va oraliq moddalar miqdori nisbati  1:20:4000 
ga to’g’ri keladi(1). 
Biota biomassasi eng kichik  bo’lishiga qaramay yuqori xilma-xillikka  ega va 
o’z tarkibini  million  marta tezroq yangilaydi.  V.I.Vernadskiy  tirik  organizmlarning 
birgalikdagi  faoliyatini  yer yuzi  tabiatini  o’zgartiradigan  geologik  kuchga 
qiyoslaydi. Evolyutsion  taraqqiyoti  davomida tirik  organizmlar  biosferadagi 
hozirgi  sharoitlarni  yuzaga  keltirgan.(6-ko’rgazma) 
Biosferdagi  tirik  moddalarning  umumiy  massasi biomassa deyiladi. 
Biosfera biomassasining  asosiy qismi-98,6%i  quruqlikdagi  o’simliklarga  (2-jadval) 
to’g’ri keladi  va yalpi  biomassaning kimyoviy  tarkibini  belgilaydi.  Dunyo 
okeanining  biomassasi biosfera biomassasining  0,57%ini  tashkil  qiladi,  lekin 
mahsuldorligi  katta. 
Biosfera biomassi(quruq modda hisobida) 1,4 trln.tonnaga  teng kelsa, uning 
yillik  mahsuldorligi  o’n marta kamdir(1).   

Download 0,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   77




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish