Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

DAVLAT MULKI 
— mulkchilik shakllaridan biri, davlatga qarashli va uning uz 
vazifalarini bajarishi uchun zarur barcha mol-mulklar va mulkiy huquqlar. D.m. asosan 
ikki yo‗l bilan paydo bo‗ladi: davlat budjet vositalari hisobiga mol-mulk obyektlari yoki 
davlat korxonalarini barpo etadi; davlat xususiy mulkchilik egaligida bo‗lgan mol-mulkni 
qisman yoki to‗laligicha milliylashtirish (natsionalizatsiya)ni amalga oshiradi.

---

55 
DAVLAT NAZORATI
— davlat organlari chiqaradigan qonunlar va b. huquqiy 
hujjatlarga rioya qilinishini ta‘minlaydigan davlat hokimiyatini amalga oshirish 
shakllaridan biri. D.n.ni turli organlar amalga oshiradi. Odatda nazorat vazifasi asosan 
parlamentlarda to‗plangan, ammo keyingi o‗n-yillikda ko‗pgina mamlakatlarda 
parlamentdan tashqari, biroq parlament nomidan ish yuritadigan nazorat instansiyalari 
keng tarqaldi (mas., ombudsman, hisob palatasi), ma‘muriy yustitsiya organlarining soni 
va roli o‗sdi. Barcha davlatlarda moliya vazirligi keng nazorat huquqiga ega. Hozirgi 
kunda har bir mamlakatlarda o‗z D.n. tizimi shakllangan. Mas., AQSHda D.n.ni 
Prezident, ijro etuvchi apparatiga kiruvchi organlar, AQSH kongressining qo‗mita va 
komissiyalari amalga oshiradi, konstitutsiyaviy nazorat AQSH Oliy sudi zimmasiga 
yuklangan, nazoratchi boshchilik qiluvchi hisobdorlik bosh boshqarmasi moliyaviy 
nazoratning maxsus idoralararo nazorat vazifasi ko‗pgina tarmoqli idoralar: MRB, FTB, 
Mudofaa vazirligi va b.lar zimmasiga yuklangan. 
DAVLAT ORGANI
— davlat mexanizmining tarkibiy qismi bo‗lib, u davlat oldida 
turgan vazifa va funksiyalarning muayyan aniq qismini, yo‗nalishini amalga oshiradi va 
shu maqsadda tegishli davlat-huquqiy vakolatlarga, zaruriy kompetensiyaga ega bo‗ladi 
(mas., boshqaruv organlari, sud va nazorat organlari, armiya). D.o. bitta mansabdor 
shaxsdan yoki muayyan yo‗sinda tashkillashgan mansabdor shaxslar guruhidan iborat 
bo‗lishi mumkin. D.o. subyektlariga ko‗ra, shakllanish usuliga ko‗ra, faoliyatini qamrab 
oluvchi hududiga ko‗ra, kompetentlik xarakteriga, kompetensiyani amalga oshirish 
usuliga, qarorlar qabul qilishiga, mas‘ulligiga, faoliyatining yo‗naltirilganligiga ko‗ra 
tasnif etish mumkin. 
DAVLAT QARZI 
— davlatning aholi, firma, tashkilot, banklar, xorijiy moliya-
kredit muassasalari oldidagi qarz majburiyatlari. Davlat o‗z daromadlari bilan 
xarajatlarini qoplay olmay qolganda budjet taqchilligi paydo bo‗ladi va u qarz ko‗tarish 
yo‗li bilan qoplanadi. Davlat qarzni turli qimmatli qog‗ozlar, obligatsiyalar, zayomlar 
chiqarib sotish, moliya muassasasi (bank)dan ssuda olish va b. usullar bilan oladi.