Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

SOTSIAL-REFORMIZM
—
 
evolyutsion rivojlanish, demokratik sotsializm va 
unga islohotlar orqali erishishga yo‗nalgan ijtimoiy - siyosiy ta‘limot va harakat. 
SOTSIETAL 
(lot. jamoa) — sotsiologiyada keng qo‗llanuvchi atama. A.G.Keller 
tomonidan taklif etilgan. Butun jamiyat miqyosidagi munosabatlar va jarayonlarni bayon 
etish uchun qo‗laniladi. 
SOTSIOKRATIYA
(lot. 
societas
- jamiyat) — ijtimoiy islohotlarning nazariy 
asoslarini ta‘minlashi va amalga oshirilishi lozim bo‗lgan ijtimoiy fanlar, g‗oyalarning 
kuchli ta‘siri, hukmronligi. Bu tushuncha amerikalik ijtimoiy jamiyatining birinchi 
prezidenti L.F.Uord (1841-1913) tomonidan kiritilgan. 
SOTSIUM
(lot. 
socium
– umumiy, birgalikda) — kishilar hayot faoliyati shart-
sharoitlarining umumiyligini tavsiflovchi ijtimoiy birlik. 
SOVET ITTIFOQI KOMMUNISTIK PARTIYASI 
(
KPSS
) — SSSRda faoliyat 
ko‗rsatgan siyosiy partiya. 1898-yil martdan sotsial-demokratik ishchilar partiyasi 
sifatida tashkil topdi. 1903-yil iyul-avgustda bo‗lgan partiyaning 2-s‘ezdida u 
bolsheviklar va mensheviklarta ajraldi. Bolsheviklarga V.I.Lenin, mensheviklarga 
L.Martov va G.V.Plexanov yetakchilik qilgan. 1917-yilgi oktabr to‗ntarishi natijasida 
bolsheviklar Rossiyada hokimiyat tepasiga keldi va avval V.I.Lenin, keyinchalik (1920-
yillardan) I.V.Stalin boshchiligida davlat totalitar rejimining tayanchi bo‗lib qoldi. 
Partiyaning 8-s‘ezdida (1919) qabul qilingan dastur kapitalizmdan sotsializmga o‗tish 
prinsiplarini umumiy tarzda e‘lon qildi. 1920-yillar boshiga kelib bolshevik rahbarlar 
mamlakatdagi boshqa barcha siyosiy partiyalar faoliyatini man qildi. Kommunistik 
partiya markazda ham, joylarda ham hokimiyatning barcha dastaklarini o‗z qo‗liga olgan 
yagona siyosiy partiya bo‗lib qoldi. 1922-yildan partiya MK bosh kotibi lavozimini 
egallab kelgan I.V.Stalin guruhi partiyaning Trotskiy va Zinovev, Buxarin va Rikov 
singari boshqa rahbarlari ustidan keskin kurashlarda g‗alaba qozonishi (20-yillarning 
oxiri – 30-yillarning boshi) oqibatida bir partiyalik tizim mustahkamlandi. Ommaviy 
qirg‗inlar kuchayib, ularga KPSS rahnamolik qildi. KPSS rahbarligi davrida butun 
jamiyat, aslida, «kommunist - komsomol - pioner - oktabryat» zanjiriga birlashtirilgan 
edi. Erkin fikr man qilindi, kommunistik g‗oyani qabul qilmaganlar tazyiq va ta‘qibga 
uchradi, dushman sifatida yo‗qotib borildi. KPSS siyosati natijasida mamlakatda xalqdan 
ajralib qolgan, ishi bilan so‗zi mos kelmaydigan, faqat o‗z manfaatini o‗ylaydigan, 

---

277 
jamiyatda boshqalardan ko‗ra yaxshiroq yashaydigan o‗ziga xos siyosiy qatlam vujudga 
keldi. KPSS baynalmilal siyosatga amal qilish bahonasida o‗z g‗oyasi va ta‘sirini jahonga 
tarqatishga, xalqaro kommunistik harakatni kuchaytirishga urindi. Shu asosda ikkinchi 
jahon urushidan keyin Sharqiy Yevropa davlatlari, keyinroq Osiyo va Afrikadagi ayrim 
mamlakatlarga, Kubaga markscha-lenincha g‗oya tiqishtirildi. Natijada dunyoda 
mafkuraviy-siyosiy qarama-qarshiliklar kuchaydi. Bu partiyaning mutlaq hukmronligi 
butun ittifoqda bo‗lgani kabi O‗zbekistonning ijtimoiy-siyosiy hayotiga ham salbiy ta‘sir 
ko‗rsatdi. O‗zbekiston partiya tashkiloti respublika manfaatlarini hisobga olmasdan 
(ko‗pincha bu manfaatlarga zid keladigan) Moskvada ishlab chiqilgan qarorlarni bajarib 
keldi. Ma‘muriy buyruqbozlik usullari bilan ish olib borgan partiya qo‗mitalari joylardagi 
har qanday mustaqil fikr va tashabbuslarni bo‗g‗ar, demokratik asoslarni yo‗qqa 
chiqarardi. Markaz VKP(b) MK O‗rta Osiyo byurosi orqali O‗zbekistondagi vaziyatni 
boshqarib turgan. O‗zbekiston mustaqillikka erishgach, mohiyat e‘tiboriga ko‗ra o‗zbek 
xalqining milliy tabiati va qadriyatlariga zid bo‗lgan, chetdan zo‗ravonlik bilan joriy 
etilgan kommunistik partiya faoliyati to‗xtatildi.