Namangan Davlat univeriteti tarix fakulteti 312-guruh talabasi Nurmatov murodjonning o’zbekiston tarixi faniga tayyorlagan mustaqil ishi

Lavrentiy Beriya

Eng birinchi 1943-yil 12 oktabrda Qorachoy ASSRda yashovchi qorachoy aholisi nemislar foydasiga sotqinlik qilishda ayblanib quvg’in qilingan. Keyin esa shu yilning 27- dekabridda qalmiqlar, 1944-yil 29-yanvarda chechenlar va ingushlar. Shu yil 24 febralda bolqonlar 10-mayda Qrim tatarlar quvg’in qilindi. Bu quvg’inlarning barchasi Stalinning yonida yurgan yaqin maslahatchisi Beriyaning bergan asossiz malumotlariga tayanilgan holatda ro’y beradi.

Surgun qilingan oilaning O’zbekistonda tug’ilib Ozarbayjonda yashayotgan farzandi hikoya qiladi. Mesexe turklarni quvg’in qilishganida onam 6 yoshda bo’lgan. Oilamiz Samarqand yaqinidagi qishloqqa tushgan. Onamning aytishlaricha mesexe turklar boshida qiynalishgan, keyinchalik mahalliya aholi mesexeti turklarning sotqin emasligini aksincha vatandan quvilgan jafokash xalq ekanligini tushunib yetgach xalqimizga nisbatan munosabatini o’zgartirgan.

Ko’chirish siyosati davomida 1944-1945yillar Stalin ayrim millatlarga nisbatan shavqatsiz munosabda bo’ladi. Xususan mesxeti tuklarining Turkiya bilan chegara hududda joylashgan qismini Front ortiga zudlik bilan ko’chishiga farmon bergan edi. Ularga 2 soat ichida barcha narsalarini olib poyezdlarga chiqish sharti qo’yiladi.

Surgun bo’lganlarga “Vatanga xiyonat qilish” aybi qo’yilgan. Qrimtatar, Chechen, Ingush, Qalmiq, Bolqonlar, nemislarga josuslik qilishda ayblanilgan bo’lsa, mesxeti turklar, kurdlar, va xemshinlilar Turkiya foydasiga josuslikda ayblanildi.

Qishning sovuq kunlarida 5-6 haftalab uzoq yo’l bosish mesexeti turklarni juda holdan toydiradi. Yuk vagonlarida antisanitariya holati kasallik va epidemiya tarqashiga sabab bo’ldi. Naqtijada ko’plab insonlar halok bo’ldi. Buning ustiga ular O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’izistonga yetib kelganida qishning ayni avj pallasi edi.

O’zbekistondagi Mehribonlik uylari

Yurtimiz hududiga evakuatsiya qilingan Mehribonlik uylarining aksariyati urushdan so’ng o’z faoliyatini to’xtatgan bo’lsa qolgan ayrimlari saqlab qolingan.