Наманган-2007 й

 
Иқтисодий-математик моделлаштириш қуйидаги босқичлардан 
иборатдир: 
1) масаланинг қуйилиши, масаланинг ечишдан асосий мақсад ва 
мезонини топиш, моделлаштиришда объект тўлиқ тасвирлангин бўлиши, 
зарурий информациялар топилган ва уларнинг манбалари аниқланган 
бўлиши керак; 
2) информация тайѐрлаш, яъни ҳисоб, ҳисобот, статик, норматив, 
справка информациялари ва бошқа берилган қийматларини олиш, уларини 
олдиндан қайта ишлаш ва баҳолаш; 
3) математик метод танлаш ва программалаштириш; 
4) ЭҲМ да ҳисоблаш; 
5) олинган натижаларни таҳлил қилиш. 
Ишлаб чиқаришни функциясини оптимизацион моделдан фарқи 
шундаки, одатда у битта тенглама билан ифодаланади. 
Бу 
тенгламада 
унинг 
факторларини 
аниқловчи 
натижа 
кўрсаткичларини тасвирловчи боғланишлар ҳам кўрсатилади. 
Моделнинг сифати фақатгина объект ҳақидаги маълумотларининг 
мавжудлигидан иборат бўлмай, балки ҳар хил соҳа мутахассисларининг 
билмларига ҳам боғлиқдир. Моделларни ишлаб чиқариш тажрибасини 
таҳлил қилиш моделлаштиришнинг қуйидаги принцип ва босқичлари 
мавжудлигини кўрсатади: 
1) ўрганилаѐтган хусусиятларга нисбатин изоморфизм; 
2) декомпозиция; 
3) иммитация. 
Изоморфизм икки ва ундан ортиқ система элементлари ва 
боғланишларининг ўзаро ягона мосликда бўлишини ифодалайди. 
Декомпозиция принципи бир бутун, яхлит, мураккаб модел ўрнига 
оддий моделлар комплексини мос келтиришни англатади. Бунда системадаги 
мураккаб яхлит модел билан оддий моделлар комплекси бир хил ҳаракатда 

---

56 
бўлади. Шу муносабат билан уни қуйи системаларга, блокларга, Мустақил 
қисмларга ажратиш мумкин бўлади. 
Иммитация принципи мураккаб системани моделлаштириш, хусусий 
ҳолда, иқтисодий системани моделлаштириш учун ЭҲМ ни тадбиқ қилишни, 
яъни 
машина 
иммитациясини 
англатади. 
Машина 
иммитацияси 
экспериментал усул бўлиб, иқтисодий системани ЭҲМ ѐрдамида ўрганишни 
ифодалайди. Иммитация жараѐни қуйидагича бажарилади. Олдин иқтисодий-
математик модел тузилади, ечиш алгоритми ишлаб чиқилади, шу асосида 
программа тузилади, ва ниҳоят, ЭҲМ да программа асосида иш бажарилади.