Наманган-2007 й

КАБС масалаларининг классификацияси ва уларнинг хусусиятлари 
Барча кўринишдаги бошқариш системаларининг умумий мақсади 
жамият ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишдан иборат. Корхона 
олдига минимал ҳаражат қилган ҳолда талабга жавоб берувчи, сифатли 
маҳсулот ишлаб чиқариш масаласи қуйилади. Мақсадни бунда кенгроқ ҳам 
қуйиш мумкин. Масалан, маълум чегарада мос ресурслар асосида маълум 
маҳсулотлардан айримларинигина чиқариш эвазига корхонага максимал 
фойда келтириш асосий мақсад бўлиши мумкин. 
Шундай қилиб, иктисодчи фаолиятининг асосий мақсади - ишлаб 
чиқариш масалаларининг иқтисодий нуқтаи-назардан энг самарали 
вариантини танлашдан иборат. Шундай масалалар экстремал масалалар 
дейилади. Адабиѐтларда учрайдиган оптимал режалаштириш термини, 
экстремал масалаларни ечиш терминига синоним бўлиб ҳисобланади. 
иқтисодий экстремал масалаларни ечиш ҳаддан ташқари кўп ҳисоблаш 
ишларини бажариш билан боғлиқ бўлганлиги учун ЭҲМ сиз уларни хал 
қилиш кийин. Маълумки, техникада экстремал масалалар бир мартагина 
бажарилади. Шунинг учун иқтисодиѐтнинг айрим масалаларигина ЭҲМсиз 
бажарилиши мумкин. 
АБС масалаларини лойиҳалаш ва хусусан экспериментал масалаларни 
татбиқ этиш ҳолларида уларнинг фақат учѐт масалалари базасида бажариш 
мумкин. Учѐт масалаларининг қуйилиши функционал қуйи системалар 
доирасида бажарилади. Бироқ, уларни ечиш технологияси шакллантирилган 
ахборот ва математик таъминот қуйи системалари тамойилларини ҳисобга 
олган ҳолда ишлаб чиқилиши лозим. Учѐт масалалари КАБС нинг бошқа 
масалаларини ечиш учун база бўлиб ҳисобланади. 
Бу масалалар прогноз қилиш масалаларидир. 
Бошқариш ечимларини ишлаб чиқиш жараѐнида қуйидагиларни билиш 
зарур: 
- маълум муддат давомида бошқариш объектининг ўзи ўзгарадими-
йукми; 
- унинг ривожланиш тенденцияси қандай; 
- бошқариш системасининг потенциал ресурслари қандай; 
- кутилаетган мақсадга етиш шарти ва х.к. 

---

57 
Шу типдаги масалаларга жавоб бериш прогноз қилиш масалаларининг 
мазмунини ташкил қилади. 
Прогноз қилишда келажакда ривожланадиган объектив омилларнинг 
актив таъсир кўрсатадиган вариантлари қурилади. Прогнозлар дастлабки 
вариант ҳарактерида бўлади. Уларнинг доираси режали даврлар билан 
чегараланмаган. Прогноз маълумотлари навбатдаги босқични режалаштириш 
жараѐни учун бошлангич материал бўлиб ҳизмат қилади. 
Шундай қилиб, прогноз қилиш режалаштириш билан ўзвий 
боғлангандир.