Nafisa Baxtiyarovna Muratova Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti O’zbek tilshunosligi kafedrasi o’qituvchisi annotatsiya

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1197-1203 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 1198 www.ares.uz 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Nutqda o’zaro muloqot jarayonida lisoniy birliklarga hamroh bo’ladigan
paralingvistik vositalar alohida o’rin egallaydi. Diskurs jarayonida adresant va 
adresatning nolisoniy vositalaridan foydalanishlarning quyidagi ko`rinishlari 
kuzatiladi. 1.Adresantning lisoniy ko`rinishidagi so`roq fikriga yoki iltimos, maslahat 
yoxud mulohazasiga adresat nolisoniy vosita orqali javob beradi. Suyun burgut 
bedazor o`rtasidagi yog`och karavatga borib o`tirdi. Marjonoy qo`rqa-pisa unga 
yaqinlashdi.
-
Nima bo`ldi? Nega tog`dan barvaqt qaytdingiz. Suyun burgut qo`lini horg`in 
silkitdi.
- Yana boshlandi! – dedi uf tortib. (Adolat manzili 35 bet). 
Bu muloqotda adresantning savoliga adresat lisoniy vositalar yordamida javob 
bergan va so`zlovchi yonidagi sherigining nima deyotganini anglab oladi. Aloqa – 
aralashuv jarayonidagi kommunikantlarning ishoraviy harakati (boshning vertikal 
harakati)ni yozuvchi ishora fellari bilan ifodalaydi. (bosh irg`amoq). Bu o`rinda bosh 
irg`amoq fe’li ikkilamchi ma’no kasb etib, umumiy tasdiq ma’nosini bildiradi. 
- 
Hozir biz bu kishini emas, - Sharnovskiy Mansur meshga imo qildi, - sizni 
tergov qilyapmiz. O`zingdan gapir, Suvonqulov! Xo`sh, chiqarasanmi yashirgan 
pullaringni yo ...
Suyun burgut qaysargina bosh chayqadi. Yashirgan bir tiyinim ham yo`q!
(Adolat manzili 45 bet).
Ishorafe’llariningishoraviyma’nosiramziyma’nobo`lib, jonli muloqot davomidagi 
ishoraviy harakatning lisoniy belgisi sanaladi: yelkasini uchurmoq – bexavotirlik, 
bosh tebratmoq – inkor, mushtini tugmoq – darg`azab bo`lmoq, achchiqlanmoq.
- 
Iloji bo`lsa, jurnalistika sohasida o`qimoqchiman.
- Nega iloji bo`lmas ekan? – dedi Klora.
- Xohlasangiz, Moskvaga o`qishga jo`nataman! Lochin yelkasini uchirdi: 
(Adolat manzili 56 bet). 
Keltirilgan bu muloqotda esa yelkasini qismoq bilmadim 
degan ma’no anglatib, ya’ni hali bir qarorga kelmaganligi sezilib turibdi. 
 
2. Adresantning nutqiy shakldagi fikriga adresat tomonidan nolisoni javob 
beriladi va lisoniy shaklda ta’kidlanadi.
-Suyun burgut qo`lini horg`in silkitdi. 
– Yana boshlandi! – dedi uf tortib. (Adolat manzili 35 bet).
3. Adresantning ishoraviy savoliga javob beradi. Adresat lisoniy vosita bilan 
javob beradi.

---