Nafas shodmonov o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi

o‘tkundi 
– 
hikoya qildi mazmunini beradi. Sav hamda o‘tkunch hikoya qilish, bayon etish, 

---

40 
xabar berish usuli hayotiy voqealarga, turmush haqiqatiga mos keladigan 
hodisalarga daxldordir. Chunki qadimgi turkiy adabiyotda 
etuk – 
ertak janri ham 
mavjuddir. Devondagi ta’rifga ko‘ra, etuk ham janr xususiyati bilan o‘tkunch va 
savga yaqin turadi. Mahmud Koshg‘ariy yozadi: «
Etuk 
– 
hikoya, ertak. Biror 
maqsadni shohga bildirish, hikoya qilish uchun ham bu so‘z qo‘llaniladi. Aslida bir 
narsani hikoya qilishdan olingan» (Devon).
Demak, sav, o‘tkunch, etuk janrlaridagi yaqinlikka ko‘ra qadimgi turkiy 
adabiyotda skiflar hayoti bilan bog‘langan ko‘plab kichik hajmli, biror voqea aks 
etgan, jumladan, «Targ‘itoy», «SHerak», «Malika Zarina», «Malika Sparetra» kabi 
kichik syujetli asarlarni shu janrlar tarkibiga kiritish mumkin. Albatta, keyingi davr 
adabiyotida alohida janr sifatida shakllangan qissani sav, hikoyani o‘tkunch, 
ertakni etuk bilan teng ma’noda tushunib bo‘lmaydi. Qadimgi davrda badiiy 
ijoddagi adabiy shakllarni ma’lum bir atamalar bilan nomlashning o‘zi ham ijobiy 
hodisa bo‘lib, adabiyotshunoslik fani tug‘ilib kelayotganidan nishona edi.
Qadimgi turkiy xalqlar og‘zaki ijodida risola yoki xat (arabcha munshaot)ning 
asl nusxalari saqlanmagan, lekin xatlarning tarix kitoblari orqali ifodalangan yoki 
qissalar tarkibida keltirilgan shakllari mavjud. Masalan, «Doroning Skifiyaga 
yurishi», «Tomir qissasi» tarkibida turkiy hukmdorlarning fors shohlariga 
yo‘llagan xatlari keltiriladi. Demak, xatlarda ma’lum bir voqea-hodisa bayon 
etilganligi sababli ular ham sav deb nomlanishiga asos bor. «Ta’birnoma» kitobcha 
holida topilgan asardir. U mustaqil mazmun, g‘oya, kompozitsion qurilishga ega. 
Shu sababli «Ta’birnoma» ham sav namunasi hisoblanadi.
13.