Nafas olishning yoshga oid xususiyatlari nafas olish va chiqarishning ahamiyati

Olinadigan, chiqariladigan va alveolyar havolarning tarkibi
. 
Havo 
Gazlarning miqdori (% da) 
kislorod 
Karbonat 
angidrid 
Azot 
Olinadigan 
20,94 
0,03 
79,03 
Chiqariladigan 
16,3 
4 
79,7 
Alveolyar 
14,2 
5,2 
80,6 

Nima uchun alveolyar havoga nisbatan chiqarilayotgan havoning tarkibida

kislorodning miqdori ko’p? Bu holatni, nafas chiqarilayotgan paytda alveolyar havoga 
nafas organlaridagi va havo o’tkazuvchi yo’llardagi havolar bilan aralashishi bilan 
tushuntirish mumkin. 
Bolalarning o’pka ventilyatsiyasining yanada past samarasi chiqarilayotgan va 
alveolyar havolarning gazlar tarkibining boshqacha bo’lishi bilan ham namoyon 
bo’ladi. Bolaning yoshi qancha kichik bo’lsa chiqarilayotgan va alveolyar havolar 
tarkibida karbonat angidridning miqdori shuncha kam va kislorodning miqdori 
shuncha ko’p bo’ladi. Shunga mos holda kisloroddan foydalanish darajasi ham past 
bo’ladi. Shu sababli, ma’lum darajadagi kislorodni qabul qilishi va ma’lum darajadagi 
karbonat angidridni chiqarishi uchun voyaga yetgan odamlarga nisbatan o’pkasi ko’p 
ventilyatsiya qilishi zarur bo’ladi. 
 
O’pkada gazlar almashinuvi.

O’pkada kislorod alveolyar havodan qonga o’tsa, 

karbonat angidrid gazi qondan o’pkaga o’tadi. Gazlarning harakatlanishi diffuziya 
qonuniyatlari asosida ya’ni bu qonuniyatlarga asosan gaz parsial bosimi yuqori bo’lgan 
muhitdan, parsial bosim past bo’lgan muhitga qarab tarqaladi. Suyuqliklarda erigan 
gazlar uchun, erkin gazlar uchun qo’llaniladigan «parsial bosim» atamasiga mos 
holdagi «kuchlanish» atamasi ishlatiladi. 
O’pkada gazlar almashinuvi alveolyar havo bilan qon orasida kechadi. O’pka 
alveolalari qalin kapillyarlar turi bilan o’ralgan. Alveolalar devori ham kapillyarlar 
devori ham juda yupqa va ular gazlarning o’pkadan qonga va aksincha harakatlanishini 
ta’minlaydi. 
Parsial bosim deb – gazlar aralashmasidagi umumiy bosimdan bitta gazni hisobiga 
to’g’ ri keladigan qismiga aytiladi. Aralashmadagi gazning foyiz miqdori qanchalik 
yuqori bo’lsa, shunga mos holda uning parsial bosimi ham yuqori bo’ladi. 
Gazlarning almashinuvi, gazlarning diffuziyasi bajarilayotgan yuzaga va diffuziya 
qilinayotgan gazlarning parsial bosimni farqiga bog’ liq bo’ladi. O’pkada bunday 
sharoit mavjud. Chuqur nafas olinganda alveolalar kengayadi va ularning yuzasi 100-
150 m
2
gacha yetadi. Xuddi shunday o’pkadagi kapillyarlarning yuzasi ham 
kattalashadi. Alveolyar havodagi gazlarning parsial bosimida ham yetarlicha farq va 
venoz qonidagi bu gazlarning kuchlanishida ham farq bor. (jadvalga qarang).

---

Jadvaldan shu narsani qayd qilish mumkinki, venoz qonidagi gazlarning kuchlanishi 
orasidagi farqi va ularning alveolyar havodagi parsial bosimlari orasidagi farq kislorod 
uchun: 110-40=70 mm.sim.ust, karbonat angidrid gazi uchun esa 47-40=7 
mm.sim.ustunini tashkil etadi. Bosimlarning bunday farqi organizmni kislorod bilan 
ta’minlash uchun va undan karbonat angidrid gazini ajratib chiqarish uchun yetarlidir. 
 
Kislorodning qon bilan birikishi.
Kislorod qonda gemoglobin bilan uncha barqaror 
bo’lmagan birikma –oksigemoglobin hosil qiladi. 1 g gemoglobin 1,34 sm
3 
kislorodni 
biriktirib olish xususiyatiga ega. Kislorodning parsial bosimi qancha yuqori bo’lsa, 
shuncha ko’p oksigemoglobin hosil bo’ladi.