Nafas olishning ahamiyati

Jismoniy mashqlar bajarayotganda nafas olish. 
Jismoniy mehnat, jismoniy tarbiya va sport mashqlari bilan shug'ullangan¬da nafas olish tezlashadi. Tinch holatda od am bir minutda 16-18 marta nafas oladi va o'pkalaming minutlik ventilyatsiyasi 8- 9 l ga teng bo'ladi. Jismoniy mashqlar bajarganda esa ularning tezligiga qarab bir minutda nafas olish soni 40-60 martaga yetadi va, hatto, undan ham ortishi, o'pkalaming minutIik ventilyatsiyasi 50-100 I gacha ko'payishi mumkin. Tinch .holatda bir minutda odam organizmi 250-300 ml kis¬lorod o'zlashtiradi. Jismoniy mashqlar bajarganda esa kislorod o'zlashtirish 4500-5000 ml gacha ko'payishi mumkin. Bunday ko'p miqdordagi kislorodni o'pkadan to'qimalarga yetkazib berish uchun yurak-qon tomirlari sistemasining ish faoliyati kuchayadi. Masalan, tinch holatda yurakning sistolik hajmi (yurak bir marta qisqarganda chiqariladigan qonning miqdori) 65-70 ml bo'la¬di, jismoniy mashq bajarganda 150-200 ml gacha ortadi. Bir minutda yurak tinch holatda 70 marta qisqaradi, jismoniy mashq bajarganda esaqisqarish tezligi minutiga 150-200 martagacha ko'payadi. Demak, tinch holatda yurak bir minutda tomirlarga 5 I qon chiqarsa, jismoniy mashq bajarganda bu qonning miqdori 20-30 I gacha ko'payadi. Shunday qilib, jismoniy mashq bilan shug'ullanganda to'qimalaming kislorodga talabi ortadi. Bu esa bir tomondan, nafas olishning tezlashishi va o'pkaning minutlik ventilyatsiyasi ko'payishi, ikkinchi tomondan, yurakning ish faoliyati kuchayishi, ya'ni qisqarish tezligining ortishi, uning sistolik va minutlik hajmi ko'payishi bilan ifodalanadi. Shunday qilib, jismoniy mehnat, jismoniy tarbiya va sport mashqlari nafas olish hamda qon aylanish organlarining yaxshi rivojlanishiga, chiniqishiga, odamning ish qobiIiyati ortishiga, va uning sog'lom bo'lishiga olib keladi.
Nafas olishning boshqarilishi
Nafas olish orqali od am organizmi barcha hujayra va to'qima¬laming kislorodga bo'lgan ehtiyoji ta'minlanadi. Organizmning kislorodga ehtiyoji odamning tin ch holatida kam, uxlagan vaqtida undan ham kam, jismoniy mashq bajarganda esa ko'payib, tinch holatdagiga nisbatan 5-10 marta ortadi.
Odam turli holatda bo'lishiga qarab, nafas olish va chiqarish harakatIari, nafasning yuzaki va chuqur bo'lishi avtomatik holda o'zgarib turadi. Nafas harakatIarini bajaruvchi muskullar faoli¬yati bir-biri bilan chambarchas bog'langan. Bu bog'lanish nerv va gumoral yo'l bilan boshqariladi.
Nafas olishning nerv sistemasi orqaIi boshqarilishi. Bosh miyaning eng pastki qismi bo'lgan uzunchoq miyada nafas markazi, orqa miyaning bo'yin qismida diafragma harakatini boshqaruvchi nervlarning markazi, orqa miyaning ko'krak qismida qovurg'alararo muskuUaming faoliyatini boshqaruvchi nervlar markazi joylashgan.
Uzunchoq miyadagi nafas olish markazidan har 4-5 sekund¬da ritmik ravishda nerv impulslari orqa miyaning bo'yin va ko'krak qismida joylashgan diafragma va qovurg'alararo muskullar hara¬katini boshqaruvchi nerv markazlariga ta'sir qilib, ulami qo'zg'a¬tadi. Bu qo'zg'alish nerv tolalari orqali diafragma va qovurg'alar¬aro muskuUarni harakatlantiradi. Natijada nafas olish va chiqarish jarayoni avtomatik ravishda boshqariladi.
Nafas olishni boshqaruvchi oliy nerv markazi bosh miya yarim sharlari po'stlog'ida joylashgan. Bu oliy nerv markazi orqali odam nafas olishni ma'lum vaqt davomida ixtiyoriy ravishda to'xtatib turishi mumkin, lekin buning natijasida organizmda karbonat angidrid ko'payib ketishi tufayli uzunchoq miyadagi nafas markazi kuchli qo'zg'alib, avtomatiknafas olish yuzaga keladi.
Nafas olishning oliy nerv markazi odam turli holatIarda bo'lganda, ya'ni so'zlaganda, kuylaganda, jismoniy mashq bajarganda, yurganda nafas olish tezligini, uning yuzaki yoki chuqur bo'lishini muvozanatlashtirib turadi. Bu markazda nafas olish shartli ret1ekslari hosil bo' ladi.