Nafas olish jarayoni va ahamiyati Nafas olish tizimi a’zolarining joylashishi, tuzilishi va vazifasi

Nafas olish mexanizmi. Nafas ko’krak qafasining hajmi o’zgarishiga bog’liq. Odam nafas olganda nerv tizimidan kelgan impulslar ta’sirida tashqi qovurg’alararo va diafragma mushaklari qisqarib, qovurg’alar ko’tariladi, diafragma esa pastga tushadi. Natijada ko’krak qafasi kengayadi va hajmi oshadi. Ko’krak qafasi kengayganda o’pka ham kengayib, ichidagi bosim atmosfera bosimiga nisbatan pasayadi. Atmosfera bosimi bilan o’pkadagi bosim o’rtasida farq vujudga kelishi natijasida tashqi havo o’pkaga kiradi. Nafas chiqarishda qovurg’alararo va diafragma mushaklari bo’shashadi, qovurg’alar o’zining og’irlik kuchiga ko’ra pastga tushadi, diafragma ko’tarilib, ko’krak qafasi torayadi, hajmi kamayadi va o’pkadagi havo tashqariga chiqariladi. Chuqur nafas chiqarishda qorin devori mushaklari va ichki qovurg’alararo mushaklar ham ishtirok etadi. Nafas olish tezligi va uning xususiyatlari. Katta odamlar bir daqiqada o’rta hisobda 16-20 marta nafas oladi. Nafas olish soni har xil sharoitga qarab o’zgarib turadi. Bolalarda nafas olish tezroq bo’ladi.
Nafas olishda qaysi mushaklar ishtirok etishiga qarab nafas olish uch xil tipda bo’ladi:
1. Ko’krak tipi
2.Qorin tipi
3.Aralash tip
Erkaklar qorin bilan, ayollar ko’krak bilan nafas olishadi. Bolalarning nafas olishi aralash tipda bo’ladi. Jismoniy ish bilan shug’ullanganda nafas olish chuqurlashadi. Bunda aralash tipda nafas olish yuz beradi.





Nafas olishning ahamiyati
Tirik organizm nafas olish jarayoni tufayli, atrof muhitdan kislorodni olib, karbonat angidrid gaz va suvi parlarini tashqariga chiqarib turadi.
Odam organizmida sodir bo’ladigan oksidlanish jarayonlarining asosiy qismi kislorod ishtirokida yuzaga keladi. Shuning uchun hayotning davomiyligi, organizmga doimo kislorod kirib turishi bilan bog’liqdir. Parchalanish jarayonlarining mahsuloti karbonat angidriddir, u jarayonlarning davom etishi uchun tashqariga chiqib turishi shart. Ana shu jarayonni nafas olish organlari yuzaga keltiradi. Kislorodni o’pkadan to’qimalarga, karbonat angidridni to’qimalardan o’pkaga qon tashib beradi.
Shunday qilib, organizmda gazlar almashinuvi uchta jarayondan iborat:
Tashqi nafas yoki o’pka nafasi – organizm bilan tevarak muhit o’rtasida o’pka orqali gazlar almashinuvi.
Ichki nafas yoki to’qimalar nafasi – ho’jayralarda ro’y beradigan jarayonlarni o’z ichiga oladi.
Qonnig gazlarning tashishi, ya’ni qon orqali o’pkada to’qimalarga kislorod va to’qimalardan o’pkaga karbonat angidrid yetkazib berilish.
Odam nafas olganda havo burunga, so’ngra burun halqumiga, hiqildoqga, traxeyaga, bronxlarga, bronxiollalarga va nihoyat alveolalarga kiradi.