|
Tavsiya etilayotgan adabiyotlar:
I . Kauopn›caHOaB H.A., Kapraiiioaa H.B. Byxra iepcxiiñ ‹{iiiuaHGOBbiñ y'ier. 4-e nan., non. — cn6.: nnTep, 2009. 288 c.
Kounpaxoa H.II. Byxraniepcxiiñ (Qiiiiaiicoasiñ, ynpamieu'iecxuñ) yuer: yse6.
— M.: Hpocne›rr, 2009. — 448 c.
3axapnu B.P. Y'ier ocuoausix cpe,4era u Heuarepiiaasusix a›cruaoa: cnpaaoxuux 6yxraniepa: ripairr. pyxoaOnGTBO.- M.: 3xcrio, 2008.- 320 c.
Koucraiiтuiioвa Е.П. Ме›гщуиародиые сгаидарты фпиаіісовоіі oixeriioc i: У'іеб. пособ. — М.: «Дааіков u К », 2008. — 288 с.
Тураев Н., Бобо+опов О., Абдувахпдов Ф., Соzволдиева Д. Молиявин ва боіихарув xuco6u. Дapogть. -Т.; 2007 fi
Byxrairrepczuii фuuaiicosыii yuer: У ue6нus две ayaoa / Doд ред. проф D.A.
Вабаева. - М.: Вуоовсsніі yue6uus, 2006. — 525 с.
5-bob. Pul oqimlari to’g’risidag1 hisobot
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotning mazmuni va a hamiyati
Iqtisodiyotning erkinlashuvi sharoitida korxonalar faoliyatini to’g’ri va optimal boshqarish birmuncha murakkab jarayondir. Jumladan, korxonaning pul mablag’lari va pulga tenglashtirilgan qimmatliklari oqimini ratsional boshqarish korxonalar faoliyatining davomiyligini hamda uzluksizligini ta’minlaydi. Ya’ni pul mablag'lari hisobini to’g’ri tashkil etish hamda ularni doimiy ravishda tahlil qilib turish korxona faoliyatining moliyaviy imkoniyatlarini kengaytiradi. So"nggi y illarda O'zbekiston Respublikasida bozor munosabatlarini rivoj lanishining xarakterli tomonlaridan biri unda moliyaviy bozomî va uning barcha jabhalarining tez sur’atlar bilan rivojlanayotganligi hisoblanadi.
Iqtisofiy inqirozning integractiyalashuvi sharoitida boshqaruv su'yektlariga faqat axborotga ega bo’lishning o"zî ki foya q ilmaydi. Bu axborot bilan ishlash, to'g’ri xulosalar chiqarish va ulardan ishlab chiqarish samaradorlig ini oshirîsh maqsadida foydalanish zarur bo'ladi. Korxonalar xo'jalik faoliyatini samarali boshqarishda foydalaniladigan axborotlar manbalariga pul mablag’larining harakati to’g’risidagi ma’ lumotlar ham kiradi.
Respublikamiz amaliyotida xo'jal ik su'yektlarining pul mablag’lari harakatini aks ettiruvchi moliyaviy hisobot shakli sobiq itti foq davrida ham, mustaqillikning dastlabki y illarida ham mavjud bo’lmagan. O'zbekiston Rcspublikasi Moliya vazirligining 1997-yil l5-yanvardagî 5-soul i buyrug’i bilan ilk marotaba respublikamiz amaliyotida nPul oqîmlari to’g’risîda»gi hisobot shakli amal qila boshladi.
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot-korxona faoliyatining muayyan hisobot davridagi pul mablag’larining holatiga va jorîy davrda pul mablag'larining o’zgarishini tavsiflovchi ma’lumotlar olish imkonini beradi.
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot shakli korxonani samarali boshqarish uchun zarur axborotlami berish bilan birgalikda tashqi foydalanuchilar uchun kerakli bo’lgan ma’lumotlami ham shakllantiradi.
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot ma’ lumotlari investorlar va kreditorlar uchun quyidagi masalalaming yechimini topish uchun nasos bo’ladi:
kelîb tushgan va sarflangan pul mablag’larining tuzilmasi;
pul mablag"larining kelib tushishi va sarflanishi summasi;
kelib tushgan va sarflangan pul mablag’lari nisbat koeffitsiyenti (pul mablag’lari oqimi koeffitsiyenti).
«Pul oqimlari to’g’risida»gi hisobot boshqa hîsobot shakllari bilan birgalikda korxonaning eng likvid aktivlaridagi o"zgarishlami, uning moliyaviy tuzilmasini (jumladan, likvidlik va to’lovga layoqatliligini), kornonalaming qiyoslama baholash maqsadida kelgusi pul oqimlarining joriy qiymatini modellashtirish imkonini beradigan doimiy ravishda o'zgaruvchi tashqi va ichki omillar sharoitida pul oqimlari harakatini tartibga solish layoqatini baholash va tushunishga xizmat qiluvchi axborot taqdim etilishini ta'minlaydi.
Xalqaro buxgalterlar assotsiatsiyasi (FA SV kengashi) taqdimotiga ko'ra, ”Pul mablag"larining harakati to’g’risida"gi hisobotning asosiy maqsadi qilib kompaniyaning barcha investorlari va kreditorlarini pul mablag’lari harakati to'g’risidagi ma’lumotlar bilan yetarli darajada ta’ minl ash.
Xorijlik olimlar B.Nidlz va X.Andersonlarning fikriga ko’ra, pul oq imlari to’g'risidagi hisobotni tuzishning asosiy maqsadiga quy idagicha tavsif beriladi: «Pul oqimlari to’g'risidagi hisobotning asosiy maqsadi bo lib, hisobot davrida korxonaning pul va pul mablag’larini kirimi va chiqimi to’g’risidagi ma’lumotlami batafsil aks ettirish" hisoblanadi.
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotning me'yoriy asoslari
«Pul oqimlari to’g’risida»gi hisobotni tuzish va taqdim elish shakli O'zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni asosida ishlab chiq i lgan hamda O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan «Pul oqimlari to‘g’risidagi hisobot» deb nomlanuvchi 9-som i O'zbekiston Respubl ikasi Buxgalteriya Hisobining Milliy Standarii (BHMA) asosida olib boriladi.
O’zbekiston Respublikasining 9-sonli BHMA ning 3-bandida shunday deyiladi:
«Xo'ja lik yurituvchi su'yekt ushbu standart talablariga niuvofiq ravishda pul oqimi to'g’risidagi hisobot tayyorlaydi va uni har bir hisobot davri uchun tuziladigan moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi sifatida taqdim etadi». Ammo hozir amaliyotda qo’Ilanilayotgan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 1997-yil 15- yanvardagi 5-son li buyrug’i orqali tasdiq langan «Pul oq imlari to"g’risida›gi hisobot shakli, shuningdek 2002-yil 27-dekabrdagi 140-som i buyrug’ i orqali tasdiq langan hisobot sha kli ham O'zbekiston Respublikasi «Pul oqimlari to’g'risidagi hisobot» deb nomlangan 9-som i BHMAning 2, 4, 14, 15, 26, 27, 28 bandlarida bildiril gan fikrlar bir-biriga mos tushmaydi. Ya'ni 9-son li BHMAda hisobot 3 ta qismga operatsiya, investitsiya va moliyaviy faoliyatga bo’ linishi ko"rsatilgani holda amaldagi hisobotda xo'jalik taoliyati, investitsiya foydasi va moliyaviy xizmat ko'rsatish faoliyati (1997 yilda tasdiqlangan hisobotda mavjud bo’lgan), soliqqa tortish, investitsiya faoliyati va moliyaviy faoliyatga bo’lingan. Bundan ko'rinadiki, « Pul oq imlari to’g’risida»gi hisobot Milliy standard talablariga, jumladan, Buxgalteriya hisobining xalqaro standarılari talabiga ham javob bermaydi.
O'zbckiston Respublikasi Moli ya vazirligining 2002-yil 27-dekabrdagi
‹Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to’ ldirish bo'yicha qoidalami tasdiqlash to’g'risida»gi 140-soM buyrugiga binoan bugungi kunda amalda bolgan ”Pul Oqİmlari to’g’risidagi hisobot” shak lida hisobot shaklida xo'jal ik su'yektlarining to’rt xil faoliyatidan bo’lgan pul oqimlarining tasnifi berilgan. Ya’ni, operatsion faoliyat, investitsiya faoliyati, moliyaviy faol i yat va soliqqa tortish faoliyati.
Biroq, xalqaro tajrîbalardan kel îb chiqib, respublikamizda amalda bo’lgan "Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot”da hisobot davri davomidag i pul oqimlari quy idagi tartibda aks ettirilishi va ular quy idagi shakllarga tasniflanishini lozim deb hisoblaymiz:
83
Do'stlaringiz bilan baham: |
