Friksion i s h s iz l i k -
ishsizlikning b u tu ri ko'ngilli ishsizlikdir.
Friksion ishsizlikni quyidagi sabablar keltirib chiqaradi:
♦ aholining bevosita (geografik) k o 'ch ib yurishi — kishi yangi
jo y g a k o 'ch ib o'tsa, ko'c hish paytida, ungacha va undan keyin
m a ’Ium muddat ishsiz bo'lib turadi;
♦ kasbiy qiziqishlarning (manfaatlarning)
almashinuvi, qayta
o'qish, qayta malaka olish;
♦ insonning shaxsiy hayotida yangi bosqichlarning boshlanishi
(o'qish. farzandli bo'Iish va hokazo).
K o ’ngilli ishsizlik ish qidirish va kutish bilan bogMiqdir.
«Friksion» atamasi mehnat bozorida m a ’Ium bir tebranishlar bo'lib
turishini,
mehnat
bozoridagi
m uvozanatga bir zum da
erishib
bo'lmasligini ta ’kidlaydi.
A m m o bu oddiy m e ’yordagi emas, balki ijobiy holatdir,
chunki
friksion ishsizlikning mavjudligi m ehnat bozorining moslashuv-
chanligini va uning har bir ishtirokchisi o ' z hatti-harakatlarida tanlov
213
erkinligiga ega ekanligini ko'rsatadi: keng ijtimoiy siyosat yuqoriroq
haq to ia n a d ig a n yoki yanada qiziqarliroq ish qidirish holatida
uzoqroq qolish imkoniyatini beradi, bu esa
davlat ijtimoiy-iqtisodiy
siyosatining katta yu tu g 'i hisoblanadi.
T ark ib iy ishsizlik
— ishsizlikning bu turi iqtisodiyotning tarkibiy
o'zgarishlariga, demak, ishchi kuchiga bo'lgan talabning tarkibiy
o 'zgarishiga bog'liqdir.
Ma’lumki. mehnatga bo'lgan talab hosilaviy xarakterga egadir. U
mazkur mehnat turi qaysi tovar yoki xizmatni ishlab chiqarishda yoki
ko'rsatishda qo'llanilsa, shu tovar yoki xizmatga bo'lgan talabga
bog'liqdir. Demak, iqtisodiytdagi tarkibiy o'zgarishlar
ishchi kuchiga
bo'lgan talabda ham tarkibiy o'zgarishlar yuz berishiga olib keladi.
Masalan, biror bir tarmoq tarkibiy inqirozda bo'Isa, shu tarmoq
xodimlarining mehnatiga bo'lgan talab ham keskin qisqaradi. Ayni
paytda mehnatga bo'lgan talab avvalgi darajada qolib. mehnatga bo'lgan
talabdan orta boshlaydi, natijada tarkibiy ishsizlik vujudgakeladi.
Tarkibiy ishsizlik haqida so 'z ketganda. odatda eskirgan kasb
egalariga xos bo'lgan ishsizlik misol qilib keltiriladi. Ular «o'layotgan»
tarmoq vakillari bo'ladilar yoki ishlab chiqarishning boshqa omillari
ta'sirida siqib chiqariladilar. Masalan. mehnatning o'rnini kapital bosishi
mumkin, natijada mehnatga bo'lgan talab susayadi.
Tarkibiy ishsizlik tushunchasiga «tirik», lekin m uam m olarga
duch kelgan tarmoqlardagi tarkibiy inqirozlar
oqibatida vujudga
keladigan ishsizlikni
ham kiritish
lozim. Masalan.
konversiya
oqibatida Rossiyadagi ushbu tarmoqlarning ko'p lab ishchi lari tarkibiy
ishsiz bo'lib qoldilar.
:i i
Friksion va tarkibiy ishsizlikning umumiy jihati shuki, ularning
ikkovi ham har qanday mamlakatning
iqtisodiyotida muqarrar
ravishda vujudga keladi. Bunda friksion ishsizlik darajasi qiymati
mehnat bozoridagi aholining ijtimoiy-iqtisodiy im koniyat darajalarini,
tarkibiy ishsizlikning ko'rsatkichi esa tarkibiy o'z garishlar darajasini
xarakterlaydi.
Shuningdek, friksion va tarkibiy ishsizlik o'rtasida tafovutlar ham bor.
Birinchidan,
tarkibiy
ishsizlik friksion
ishsizlikka nisbatan
uzoqroqqa cho'ziladi, chunki tarkibiy inqirozlarni
qisqa muddat ichida
bartaraf qilish qiyin.
Ikkinchidan, tarkibiy ishsizlarning tarkibi barqarorroqbo'lib, bu
mamlakatdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatni keskinlashtiruvchi ziddiyatli
guruhlarning shakllanishiga olib kelishi mumkin.
Uchinchidan, agar friksion ishsizlar uchun qayta o'q itish -
ularning o 'z ishi bo'lsa, tarkibiy ishsizlar, agar ular tarkibiy inqiroz
m obaynida ish topishni rejalashtirgan bo'lsalar, majburiy qayta
o'qitishga muhtojdirlar.
To'rtinchidan, ko'ngilli, friksion ishsizlikdan farqli ravishda,
tarkibiy ishsizlik har doim majburiy xarakterga egadir.
Umuman, tarkibiy ishsizlik —
butun mamlakat uchun ham,
ishsizlikning ushbu toifasiga mansub b o 'lg an shaxslar uchun ham
friksion ishsizlikdan k o 'ra og'irroq holatdir.
Friksion va tarkibiy ishsizliklarning yig'indisi
tabiiy ishsizlik
deb
a taladi1.
«Tabiiy ishsizlik» atamasi ushbu darajaning m e 'y o rd a ekanligini,
iqtisodiyotga ichdan xos ekanligini ta'k idlash uchun ishlatiladi. Bu
ishsizlikning eng vaxshi darajasidir. Bir tomondan, lining darajasi
resurslarning bandlik muammosi haqida
gapiradigan darajada yuqori
bo'lmaydi,
ikkinchi
tomondan,
u
mehnat
bozorining
mosla-
shuvchanligini ta ’minlash va so g 'lo m raqobat elementlarini hosil
qilish uchun yetarlidir.
Tabiiy ishsizlik - ishchi kuchining zarur hollarda qo'llanilishi
mumkin bo'lgan zaruriy zahirasidir.
Ishsizlikning tabiiy darajasi ba'zan
Do'stlaringiz bilan baham: 
