N. X. Shomirzayev tibbiyot fanlari doktori, professor

Kallaning ichki yuzasidagi  teshiklar,  kanallar va  ular orqali o‘tadigan  arteriya,
vena  hamda  nervlar
Kalla suyagi 
sohasi
Teshik  yoki 
kanalning nomi
Teshik yoki
Teshik  yoki  kanaldan  o'tadigan  hosilalar
kanalning 
joylashish  sohasi
A rteriya
Vena
Nerv
K allaning
oldingi
chuqurchasi
G 'alvirsim on 
suyakning gorizon- 
tal  qismidagi 
teshiklar
X o 'ro z tojining  ikki 
yon  tarafida
Hid biluv nervining 
ipchalari  (1)
K allaning 
o 'rta   ch u ­
qurchasi
K o‘ruv  kanali  -  
c an a lis op ticu s
Ponasim on 
suyakning 
kichik qanotida
K o 'z  arteriyasi
K o'ruv  pervi  -  
n.opticus (II)
K o 'z
kosasining yuqori 
tirqishi
Ponasim on 
suyakning 
kichik  va katta 
qanotlari 
orasida
O ldingi  bosh 
m iya pardasining 
arteriyasi.
O ldingi 
g 'alvirsim on 
arteriya tarm og'i
Ko'zning 
yuqori  venasi -  
sinus cavem osus 
vcnasiga quyiladi
K o'zni  harakatlantiruvehi 
nerv  n.o cu lo m o to riu s (III), 
g 'altak  nervi  n .tro ch lca- 
ris (IV),  ko 'zn i  uzoqlash- 
tiruvchi  nerv
n .ab d u cen s (V I),  uch  shoxli 
nerv  n .trig em in u s ning (V)
1-tarm og'i  k o 'z  nervi -  
n .o p h talm icu s
Yumaloq  teshik -  
fo ram e n   ro tu n - 
d u m
Ponasimon 
suyakning 
katta qanotida
Uch shoxli  nervning 
(n .treg cm in u s V) 
2-tarm og'i:  yuqori ja g ' 
nervi  -   n.m ax illaris
Oval  teshik -  
fo ram e n   ovale
Ponasimon 
suyakning 
katta qanotida
Bosh  miya 
pardasi  o 'rta  
arteriyasining 
parda  tarm og'i
Sinus cavernosus
bilan qanotsimon 
venozchigalini 
birlashtiruvchi 
venalar
Uch  shoxli  nervning 
(n .treg em in u s  V) 
3-tarm og‘i  -  
a .m a n d ib u la ris
Q irrali  teshik -  
fo ram e n   spinosum
Ponasimon 
suyakning 
katta qanotida
Yuqori jag*  arteri­
yasi  a.m a x illa ris 
bosh  miya 
pardasining 
o 'rta  arteriyasi  -  
a .m en in g ea  m edia 
tarm og'i
Bosh  miya parda­
sining o 'rta  venasi 
v.m eningea  m edia
Uch  shoxli  nerv 
n .trig em in u s (V) 
3-tarm og'ining 
(n .m a n d ib u la ris) bosh 
miya  pardasini 
innervatsiya etuvchi 
tarm og'i
Ichki  uyqu 
teshigi
C hakka  suyagi  (os 
te m p o ra le )  piramida 
qism ining uchida
Ichki  uyqu arteri­
yasi -  a .c a ro tis 
in te rn a e
Uyqu arteriyasi 
atrofidagi 
vena chigali
Simpatek  nervning  uyqu 
arteriya atrofidagi chigali
Katta toshsim on 
nerv  kanalining 
tirqishi  yuz kanali 
(can alis  facialis) 
dan  boshlanadi
C hakka suyagi 
piram ida qism ining 
oldingi  yuzasida
Bosh  miya pardasi 
o 'rta  arteriyasining 
yuza toshsim on 
tarm og'i
llshituv  venasi -  
yuqori toshsimon 
venoz sinus (sinus 
petrosus  supeior) 
ga quyiladi
Katta toshsim on  nerv -  
VII  bosh  miya  nervi 
n.facialis tarkibidagi 
n.  in te rm e d iu s  ning 
tarm og'i
Kichik  toshsim on 
nerv  kanalining 
tirqishi
Chakka suyagi  pi­
ram ida qism ining 
oldingi  yuzasida
Bosh  m iya pardasi 
o 'rta  arteriyasi­
ning yuqori 
n o g 'o ra arteriyasi
Kichik toshsimon  nerv  -  
nog'ora  parda  nerv i -  
n .ty m p an icu s  ning tarm og'i 
(IX juft bosh  miya  nervi 
n.glossopharyngeus ning 
tarm og'i)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kallaning orqa 
chuqurchasida
Ichki eshituv yo'li
Chakka suyagi 
piramida qismining 
orqa yuzasida
Bosh  m iya aso- 
sidagi  a.basila- 
risn in g  tarm og'i  -  
labirint arteriyasi
Labirint  venasi 
pastki  toshsim on 
venoz sinusga 
quyiladi
VII juft bosh miya nervi afa - 
cialis va  V III ju ft  bosh miya 
nerv i  n.vestibulocochlearis
•
Ichki quloq 
labirint dahlizidan 
yo'naluvchi suv 
yo'li  tirqishi
Chakka suyagi 
toshsim on  qismining 
orqa yuzasida -   ichki 
eshituv nayining 
lateral chekkasida
Ichki quloq 
labirintidan boshla- 
nuvchi endolimfatik 
nay  va  kengaygan 
qopcha
Ichki quloq  labirint 
chig'anoq qismidan 
yo'naluvchi kanal­
ning tashqi tirqishi
Chakka suyagi 
toshsim on qismining 
orqa yuzasida -  
ichki eshituv 
yo'lining ostida
Ichki quloq labirinti- 
dagi perilimfatik 
n a y -   ichki 
bo'yinturuq vena- 
ning  ustki  kengay- 
masiga quyiladi. 
Kanaldan 
yo'naluvchi vena
So'rg’ichsimon 
teshik  -  fo ram en  
mastoideum
S-simon  venoz 
egat ining  lateral 
sohasida
Hnsa arteriyasi -  
a.ocsipitalis  ning 
bosh miya parda- 
siga yo'naluvchi 
arteriyasi
Ensa  venasini, 
S-simon venoz 
sinus bilan q o 'sh ib  
turuvchi  vena
Bo'yinturuq 
teshigi  -  fo ram en  
ju g u la re
Chakka suyagi 
piramida qismining 
orqasida
Ko'tariluvchi 
halqum  artcriya­
sining tarm og'i 
bo'lgan bosh  miya 
pardasining orqa 
arteriyasi
Ichki  bo'yinturuq 
venasi -
v .ju g u lare  in te rn e
Til-halqum   nervi -  
n .g lo sso p h a ry n g eu s (IX ), 
adashgan nerv -  n.avagus (X), 
q o 'sh im ch a  nerv -  
n .ac c eso riu s (X I),  X ju ft 
nervning qattiq  parda 
tarm o g 'i
Katta  ensa  teshi­
gi  -  fo ram en  
ossipitale  m ag n u m
Hnsa  suyagining 
o'rtasida
Umurtqa arteri­
ya lari  -   a .v e rte - 
bralis. oldingi  va 
orqadagi orqa miya 
artcriyalari -  
a.sp in ales  a n te rio r 
et  p o s te rio r
A sosiy  venoz 
chigal -  plexus 
venosas  b a silaris
Uzunchoq miya orqa miyaga 
davom etadi
Til osti nervi 
kanali -  canalis 
nervi  hypoglossus
Hnsa suyagi lateral 
qism ining  ichki yu­
zasida katta  ensa 
teshigining yon 
tarafida  .
Kanal  ichida vena 
chigali -
ichki  bo'yinturuq 
venaga quyiladi
Til  osti  nervi -   n .h y p o g lo s­
sus (X II)
Bo'rtiq teshigi
fo ram en
c o n d u la ris
Bo'yinturuq teshigi 
orqasidagi
S-simon venoz sinusi 
egatining tubida
S-sim on  venoz 
sinusini  umurtqa 
venoz chigali bilan 
birlashtiradigan 
venalar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4.  SYNDESM OLOGIYA  -  SUYAKLARINING  OkZARO  BIRIKISHI
 
IIAQIDAGI  BO‘LIM
Syndesmologiya 
-  suyaklaming o ‘zaro birikishini o'rganadigan boMim. Quyi tabaqali umurtqali 
hayvonlar, 
asosan,  suvda  yashovchilarda  skelet  suyaklari  o'zaro biriktiruvchi  to'qim alar vositasida 
birlashadi.  Boshqa guruh  hayvonlarda suyaklar o'zaro tog'ay moddasi  bilan qo‘shilgan boMadi.  Al- 
batta, bunday suyaklaming biriktiruvchi to'qim a yoki tog'ay moddalari bilan birlashuvi suyaklaming 
o ‘zaro harakatini cheklab qo ‘yadi va bu uzluksiz birlashuv deyiladi. Suvda yashovchi hayvonlarning 
quruqlikka  chiqishi  yangi  birikish  shakllarini  keltirib  chiqardi.  Suyaklar  richaglar  vositasida  hara- 
katchan  bo ‘g ‘imlar hosil  qilib,  uzlukli  birikish  holatiga o ‘tadi.  Demak,  filogenezda suyaklar o'zaro 
uzluksiz  va  uzlukli  birikish  holatlarida  uchraydi.  Ontogenez qisqa  muddat  ichida  filogenez  holatini 
qaytarganligi  uchun,  embrion  taraqqiyotida  ham  uzluksiz  va  uzlukli  birikish  shakllari  uchraydi. 
Embrion taraqqiyotining boshlangMch bosqichida skelet suyaklari o'zaro biriktiruvchi to‘qima vosi­
tasida  birikkan  boMadi.  Keyingi  davrda  biriktiruvchi  to'qim a  so‘rilib,  bo'shliqlam ing hosil  bo‘lishi 
natijasida uzlukli birlashmalar hosil boMadi.  Lekin taraqqiyot davomida biriktiruvchi to‘qima tog‘ay 
moddasi bilan almashsa yoki  suyakka aylansa, uzluksiz birlashma holida saqlanishi  mumkin.  Skelet 
suyaklari o ‘zaro biriktiruvchi to'qim a, tog'ay yoki suyak moddasi bilan biriksa, uzluksiz birlashuvlar 
synarthrosys 
deb ataladi. Suyaklar o'zaro bo'gMmlar hosil qilib, harakatli biriksa, uzlukli birlashuvlar 
diarthrosys 
deb ataladi.  Bu ikki birlashuvlar orasida ulaming birortasiga ham o'xshamagan birlashuv 
shakli  boMib,  ularga  yarim  bo'gMmlar -  
hemiarthrosvs 
deyiladi.  Yarim  bo‘g'im larda cheklangan, 
juda  kam  harakat  boMadi,  bo ‘gMm  yuzalari  orasida  juda  kichik  tirqish  boMib,  b o'g'im   kapsulasi 
b o ‘lmaydi.  Ba’zi  skelet suyaklari  o'zaro  ko'ndalang targ'il  mushaklar vositasida  birikishi  mumkin. 
Kurak suyagining qovurg‘alar bilan birikishi yoki  til  osti  suyagining boshqa suyaklar bilan birikishi 
m ushaklar vositasida boMadi.  Bunday birikishiga 
synsarcosys 
deyiladi.
Uzluksiz birlashuvlar -  
synarthrosys 
uch  guruhga boMinadi.
1.  Suyaklar o ‘zaro biriktiruvchi  to‘qima vositasida birlashsa, 
syndesmosis 
deyiladi.
2.  Suyaklar o ‘zaro tog‘ay moddasi  vositasida birlashsa, 
synchondrosis 
deyiladi.
3.  Suyaklar o ‘zaro suyak  to‘qimasi  vositasida birlashib suyaklanib ketsa,