N. X. Shomirzayev tibbiyot fanlari doktori, professor

Tug‘ilgan  chaqaloqlar anatomik tuzilishining ba’zi xususiyatlari
Chaqaloqlaming tug‘ilishi va kindikning kesilishi ona bilan homila orasidagi uzviy bog‘lanishni 
tugatib, chaqaloq uchun yangi tug‘ilganidan keyingi  1-davmi -  yangi tug‘ilgan davmi boshlab beradi. 
Bu davr paytida yangi  tug‘ilgan chaqaloq tashqi  muhitga moslasha boshlaydi.  Chaqaloqning yangi 
tug‘ilgan davri  1  haftadan  1  oygacha boMgan vaqt bilan belgilanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu  davming  asosiy  belgilari  sifatida  chaqaloq  og‘irligi  (vazni)ning  tug‘ilgan  vazniga  qaytish 
muddati, kindik qoldiqlarining tushib ketish vaqti, kindik sohasidagi yaraning bitish vaqti belgila- 
nadi.  Yangi  tug‘ilgan davrda chaqaloqlarda modda almashinishi bir me’yorga tushadi va chaqaloq 
vazni o‘sa boshlaydi, nafas olish a’zolari ishga tushib, qon aylanish doiralaridagi qon tomirlar o‘zga- 
radi hamda hazm a’zolari, siydik chiqarish a’zolari o‘z vazifalarini boshlaydilar.
Bu anatomik o‘zgarishlar har bir chaqaloq  uchun muddat bo‘yicha o ‘ziga xos bo‘lganligidan, 
yangi tug‘ilgan davr bir necha haftaga to‘g‘ri keladi.
Tug‘ilganidan  keyingi  birinchi  oyning  yakuni  yoki  ikkinchi  oyning  boshlanishida  ikkinchi  -  
ko‘krak sut bezi bilan ta’minlanish davriga o‘tadi.
Yangi  tug‘ilgan  chaqaloqlami  ikki  guruhga  ajratish  mumkin:  1)  homila  davrini  to‘liq  o‘tgan 
chaqaloqlar; 2) homila davrini to‘liq o‘tmagan -  muddatidan aw alroq tug‘ilgan chaqaloqlar.
Homilani to‘liq o‘tish davri onaning oxirgi hayz ko‘rish kunidan boshlab  10 oy aylanish mudda­
ti,  ya’ni  280  kunga  to‘g‘ri  keladi.  Bunday  muddatni  o ‘tgan  chaqaloqlar  o‘z  muddatida  tug‘ilgan 
guruhni tashkil etadi.
Muddatidan  avval  tug‘ilgan  chaqaloqlar  zaifroq  bo‘lib,  homila  taraqqiyotining  shu  oylik 
muddatiga mos holdagi holatida tug‘iladi.
1.5. ANATOMIK NOMENKLATURA
Anatomik nomenklatura (nomina  anatomica) -  ilmiy asoslangan,  tartibga  solingan  anatomik 
terminlaming  tibbiyotda va biologiyada  ishlatiladigan nomlaridir.  Lotin  tilidagi  xalqaro  anatomik 
nomlanish bilan milliy anatomik nomlanish tafovut qilinadi. Anatomik nomlanish tarixi bu fanning 
tarixi va rivojlanishi bilan bevosita bog‘liqdir. Anatomik nomlanish ko‘p asrlar davomida grek hamda 
lotin tillaridagi nomlar bilan boyitilib, anatomiya sohasidagi har bir yangi kashfiyot yangi nomlar bilan 
to‘ldirilib borildi. Natijada, ayrim a ’zo va hosilalar lotincha nom bilan yoki kashfiyotchi olim nomi 
bilan ataladigan bo‘ldi: eshituv nayi -  Yevstaxiy nomi (B.Eustachius 1520-1574) bilan, arterial nay -  
Botallo (L.Botallo  1530-1600) nomi bilan; bachadon nayi Fallopiy (G.Fallopius  1523-1562) nomi 
bilan atala boshlandi.
Anatomik  nomlanishni  tartibga  solishda  Leonardo  da  Vinchining  (1452-1519)  xizmatlari 
katta.  Bu  rassom  va  olim  birinchilar  qatorida  mushaklaming  vazifasi  hamda joylashishini  hi- 
sobga  olgan  holda  nomlab  berdi.  XVIII  asr  oxirlarida  anatomik  nomlaming  soni  30  mingdan 
oshib ketdi. Bu esa, o‘z navbatida, ilmiy asoslangan, hamma mamlakatlarda tan olinadigan anatomik 
nomenklatura  (nomlanish)  kerakligini  ko‘rsatdi.  1889-yilda  anatoiri  R.A.Kelliker  boshchiligida 
maxsus  komissiya  tuzildi.  Bu  maxsus  olimlar  guruhi  tomonidan  taqdim  etilgan  xalqaro  nomla­
nish  1895-yili  Bazel (Shveysariya)  shahridagi  olimlar kengashida qabul qilindi  va Bazel  anatomik 
nomenklaturasi (Baselen Nomina Anatomica -  BNA) deb ataldi.  BNA ga muvofiq odamning har 
bir a’zosiga bitta qisqa,  oddiy, esda qoladigan  lotin tilidagi nomlanish asos qilib olindi va natijada 
5600 anatomik nom qoldirildi.  1950-yili Oksford shahrida o‘tkazilgan V xalqaro anatomik kongress 
qatnashchilarining qabul qilgan qaroriga asosan, anatomik nomenklaturani qaytadan ко‘rib chiqish 
uchun komissiya tuzildi. Olimlar tarafidan yangitdan ko‘rib chiqilgan anatomik nomenklatura 1955-yi- 
li Parij shahrida o ‘tkazilgan VI xalqaro anatomlar kongressi ishtirokchilari tarafidan qabul qilindi va 
Parij  anatomik nomenklaturasi -  Parisiana Nomina Anatom ica (PNA) deb ataldi. Fan taraqqiyoti 
va yangi ma’lumotlar, kashfiyotlar anatomik terminologiyani qo‘shimchalar bilan to‘ldirishni taqozo 
qildi. Shu boisdan 1989-yilda yangi anatomik terminologiyani yaratadigan federativ komitet (FCAT)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tuzildi. FCAT a’zolari  11 davlat vakillari edi.  1994-yili FCAT a’zolarining soni 18 tagayetdi.  1997-yil 
28-avgustda  Braziliyaning  San-Paula  shahrida  FCAT  ning  XIII  yig‘ilishi  o‘tkazildi.  Bunda  yangi 
anatomik terminologiya