N. X. Shomirzayev tibbiyot fanlari doktori, professor

3.26.  KALLA  SUYAGI  SHAKLI
Kalla suyagida tashqi tarafdan katta ko‘ringan suyaklaming ichki qismi bo^hliqdan iborat bo‘ladi va 
ularga 
sinuslar 
deyiladi. Havo saqlaydigan bo‘shliqlar yuqori jag ‘ suyagida
-sin u s maxillaris; 
peshona 
suyagi ichida -  
sinus frontalis; 
asosiy suyak tanasining ichida -  
sinus sphenoidalis; 
g'alvirsimon suyak 
ichida -  
sinus ethmoidalis 
bo'ladi.  Bu bo‘shliqlar quyidagi vazifalami bajaradi:
1) 
kalla suyagini yengillashtiradi; 2) burun bo‘shlig‘iga ochilganligidan havoni ilitadi; 3) bo'sh- 
liqlaming ichki yuzasi shilliq qavat bilan qoplanganligi uchun havoni changdan tozalaydi va namlaydi; 
4) gapirish jarayonida rezonans  hosil etib, tovushni to‘g‘ri talaffuz etishda qatnashadi.
Kalla  suyagining  ichki  tuzilishi  bosh  miya  taraqqiyoti  bilan  bog‘liq  bo'ladi.  Avval  bosh  miya 
taraqqiy etadi. Uning atrofidagi kalla suyaklarida nervlar, qon tomirlar o'tishi uchun teshiklar va kanal- 
lar hosil bo'ladi. Kallaning yuz qismi taraqqiyoti esa, chaynov va mimika mushaklarining taraqqiyoti 
bilan bog‘liq bo'ladi. Kalla suyagining tashqi tuzilishi o'sayotgan sharoitga bog'liq bo'ladi. Afrikaning 
ba’zi xalqlari yangi tug'ilgan bolalaming ensa qismiga taxta qo'yib, peshona suyagi atrofidan boylab 
qo‘yishadi. Natijada kalla suyagi uzunlashib, gumbaz shaklida taraqqiy etadi. Kalla suyagining shakli, 
odamning aqlli  yoki aqli past ekanligini belgilamaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bo'shliqlar
Teshiklar,
Teshik  yoki  kanalning
Teshik yoki kanaldan o'tadigan  hosilalar
kanallar
joylashish sohasi
A rteriya
Vena
Nerv
K o 'z  kosasi -  
o rb ita c
K o'ruv  kanali -  
canalis opticus
K o'z kosasining 
tubida
K o'z arteriyasi
K o'ruv  nervi  (II) 
n.opticus
Oldingi
g'alvirsimon
teshiklar
K o'z kosasi  me­
dial devorining yuqori 
qismida:  peshona 
suyagi  va g'alvirsimon 
suyakning k o 'z kosasi 
bo 'lim i  bilan birikish 
sohasida
K o'z kosasining 
yuqori arteriyasi 
a .s u p ra o rb ita - 
lae dan ajraluvchi 
oldingi  g'alvirsimon 
arteriya
Ko'z kosasining 
yuqori  venasi -  
v .suproorbetalac ga 
quyiladigan oldingi 
g'alvirsimon venalar
V juft nerv ining 
1- tarm og'i  -  
n.ophtalm icus dan 
ajraluvchi
n.nasolacrim alis ning 
oldingi g'alvirsimon 
nerv lari
K o'z kosasining 
yuqori  tirqishi -  
fissura o rbitalis 
s u p e rio r
K o'z kosasining 
yuqori  va  lateral 
devorlari  orasida
Oldingi bosh miya 
pardasi arteriyasi, 
oldingi  g'alvirsimon 
arteriya  tarm og'i
Ko'zning yuqori 
venasi -  sinus 
cavernosus venasiga 
quyiladi
K o'zni  harakatlantiruv- 
chi  nerv  n.oculom a- 
ta riu s (ill),  g'altak 
nerv i  n .tro c h lea ris (IV), 
ko'zni  uzoqlashtiruvchi 
nerv  n.abducens(V I), 
uch shoxlik  nerv 
n .trig em in u s  (V)  ning 
tarm og'i  -
n .o p h talm icu s -  k o 'z 
nervi
K o'z kosasining 
pastki  tirqishi  -  
fissura o rb italis 
in fe rio r
K o'z kosasining 
pastki  va  lateral devor­
lari orasida
K o'z kosasining 
ostki arteriyasi 
a .in fra o rb ita la c
Ko'z kosasining ostki 
venasi -
v.infraorbitale: qanot 
tanglay chuqurchasi 
sohasidagi  venoz 
chigalga quyiladi
Uch  shoxli  nerv  -  
n.treg em in u s  ning 2- 
shoxi  n .m ax iilaris  ning: 
n .in fra o rb ita lis va 
n.zygom aticus  tarm oq­
lari
Burun -  k o 'z  yosh 
kanali -  c an alis 
nasolacrim alis
K o'z kosasi  medial 
devorining oldingi so­
hasida:  k o 'z  kosasi 
bilan burun bo'shlig'i 
orasida
Kanaldan  k o 'z  yosh nayi  burun b o 'shlig'iga o'tadi
K o 'z kosasining 
ustki  teshigi  fora­
men supraorbitale 
b a’zan  k o 'z  
kosasining ustki 
o'ym asi incesura 
su p ra o rb ita lis
K o'z kosasi  ustki 
devorining oldingi 
sohasida
K o'z artcriyasining 
tarm og'i  bo'lgan 
k o 'z  kosasining ustki 
arteriyasi  -  
a.su p ra o rb ita lis
Yuz venasiga quyi­
ladigan: ko'z kosasi­
ning ustki  venasi -  
v.supraorbitale
V juft nervi, n.trigem inus 
ning  l-s h o x i- 
n.ophatalim icus ning 
tarmog'i bo'lgan peshona 
nervi  n.frontalis ning ko'z 
kosasi  ustki shoxi  ram u s 
supraorbitalis
O rqadagi
g'alvirsimon
teshik
K o'z kosasining me­
dial devorida, peshona 
suyagi  va g'alvirsim on 
suyakning k o 'z  kosasi 
b o'lagi  orasida
K o'z kosasi  ustki 
artcriyasining 
tarm og'i  bo'lib 
hisoblangan orqa 
g'alvirsim on arteriya
Ko'z kosasining ustki 
venasiga quyiladigan 
orqa g'alvirsimon 
vena
Burun k o 'z yosh nerv ining 
tarm og'i  bo'lgan orqa 
g'alvirsimon  nerv
K o 'z  kosasining 
ostki  tirqishi 
fo ram e n  
ifra o rb ita le
K o 'z  kosasining 
ostidagi  kanalning 
davom i  b o'lib, 
yuqori ja g '  suyagi­
ning oldingi  yuzasida 
joylashadi
Yuqori ja g '  arteriya­
si  a .m a x illa ris  ning 
tarm og'i -  k o 'z  kosa­
sining ostki  artcri- 
yasi  a .in fra o rb ita le
Arteriyalar bilan 
yonma-yon 
joylashadigan, 
shu nomli 
venalar.
V ju ft  nervi  2-shoxi  -  
n .m ax iilaris  ning k o 'z 
kosasi  osti  nervi -  
n .in fra o rb ita lis
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O ldingi  va o 'rta 
alveolar
teshiklar foram en 
alvcolaria 
su p erio r a n te rio r 
et  m edia
К о '/  kosasining ostki 
egati  va  kanalining 
tubida
K o'z  kosasining 
ostki  arteriyasi 
a .in fra o rb ita lis  dan 
ajraluvchi  oldingi  va 
o ’rta  alveolar arte- 
riyalar  -  a.alv eo la­
ris  s u p e rio r 
a n te rio r  et  m edia
Yuqori ja g '  \ enasi 
v .m ax illaris ga  quyi- 
ladigan  alveolar 
venalar v .alveolaris 
su p e rio r  a n te rio r et 
m edia
V' ju lt  nervining 2-tar- 
m o g 'i  n .m ax illaris dan 
ajraluvchi  k o 'z   kosasi­
ning ostki  nervi 
n .in fra o rb ita lis   ning  tar­
moqlari:  alveolar nervlar 
n .alv e o la ris s u p e rio r 
a n te rio r et  m edia
Y onoq-ko'z 
kosasining teshigi 
fo ram en  
zygom atica- 
o rb italis
Yonoq  suyagining 
k o 'z kosasiga qaragan 
yuzasida  facies o rb i­
talis ossis 
zygom oticus
Yuzaki chakka 
arteriyasi  a.tem p o ra- 
lis superfacialis ning 
tarm og'i:  a.zygom a- 
tico o rb itale
A rteriyalar bilan 
yonm a-yon jo y lash ­
gan, shu nomli 
venalar
Yuqori ja g '  nervi 
n .m ax illaris  ning 
tarm og'i  bo'lg an  
yonoq  nervi -  
n.zv g o m aticu s
Burun 
b o 'sh lig 'i -  
cavum   nasi
Noksimon  teshik
a p e r tu ra
p irifo rm is
Kallaning yuz qismi 
markazida joylashadi
Xoanalar -  m ea­
tus n a so p h ary n -
geus ning davomi 
bo'lib hisoblanadi
Burun  b o'shlig'ining 
orqa sohasida,  kalla 
tashqi  yuzasining 
asosida joylashadi
G 'alvirsim on 
suyakning gori­
zontal  qismidagi 
teshiklar
Burun  b o'shlig'ining 
yuqori devorida
•
Hid biluv  nervining 
ipchalari
K o'z yoshi  burun 
k a n a li-c a n a lis  
naso lacrim alis
Pastki  havo yo'li: 
m eatu s  nasi  infe­
rio r ning oldingi 
sohasida
Kanaldan  k o 'z  yosh-burun  naychasi  o 'tad i
Ponasimon  tang­
lay teshigi  -  
fo ram en   spheno- 
p a la tin u m
O 'rta  havo yo 'li  m ea­
tus  nasi  m edia  ning 
orqa  tarafida
Yuqori ja g '  arteri- 
yasining tarm og'i 
b o 'lg an   ponasim on 
tanglay  arteriyasi 
a .s p h e n o p a l a tin u m
Q anotsim on  ve- 
noz chigaliga quyila- 
digan  ponasim on 
tanglay  venasi: 
v. sp h en o p a la tin u m
Q anot  tanglay tuguni- 
dan chiqadigan:  orqa 
burun  nervlari  n .n asalis 
p o s te rio r
Kesuv kanali  ca­
nalis  incisivus -  
fo ram en   incisi- 
vum   teshigining 
davomi
Tanglay 
o'sim talarining 
oldingi  sohasining 
o'rtasida
a .sp h en o p a la ti- 
n u m   ning tarm og'i: 
a.a .n a salis  p o ste­
rio r,  la te ra lis et 
septi  tarm oqlari: 
ra m i  n aso p a la tin i
A rteriyalar bilan 
yonm a-yon jo y lash ­
gan  shu nomli 
venalar
n .n a s a p a la tin u s  -  
n .n asales p o s te rio r 
tarm o g 'i -  ganglion 
p a la tin u m  dan ajraladi
Katta tanglay 
kanali  -  can alis 
p a la tin u s  m a jo r
Burun  b o 'sh lig 'i  la­
teral devorining orqa 
sohasida
a .p a la tin a   d escen- 
d en s -  tushuvchi 
tanglay arteriyasi: 
a.  m a x illa ris  ning 
tarm og'i
A rteriyalar bilan 
yonm a-yon jo y lash ­
gan shu  nomli 
venalar
Tanglay nervlari -  
n .p a la tin u s  -  ganglion 
p te ry g o p a la tin u m   dan
boshlanadi
O g 'iz
b o 'sh lig 'i -  
cav u m   oris
Kesuv  kanali -  
canalis incisivus -  
fo ram en  
incisivum   teshigi
Tanglay
o'sim talarining ol­
dingi  sohasi  o'rtasida
a .sp h en o p a la ti- 
nu m   ning tarm og'i 
a.a .n a sales  p o ste­
rio r,  la te ra lis,  septi 
tarm oqlari:  ra m i 
n aso p a la tin i
A rteriyalar bilan 
yonm a-yon jo y lash ­
gan shu  nomli 
venalar.
n .n a s a p a la tin u s  -  
n.nasalis posteriores ning 
tarm og'i -  ganglion 
p te ry   g o p a la tin u m   dan
ajraladi
Katta tanglay 
teshigi -  fo ra ­
m en  p a la tin u m  
m a jo r
Qattiq tanglay orqa 
sohasining  lateral  bur- 
chagida joylashadi
a .p a la tin a   descen- 
dens  ning: 
a .p a la tin u s   m a jo r
tarmog'i
A rteriyalar bilan 
yonm a-yon jo y lash ­
gan shu  nomli 
venalar
n  p a la tin u s  m a jo r -  
n .p a la tin u s  ning 
tarm og'i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---