N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

 
XIV.6. Quvur uzunligi bo`yicha haroratning kamayishi
 
Isitilgan  neft  va  uning  mahsulotlarini  haroratini  quvur  uzunligi  bo`yicha 
kamayishi quyidagi grafikda keltirilgan. 
Keltirilgan  grafikdan  ko`rinib  turibdiki, suyuqlik harorati  pasayishi  quvurning 
bosh qismidan uning oxirgi qismiga qaraganda keskin suratlar bilan kamayadi. 

---

205 
 
 
 
XIV.1-grafik. Neft mahsuloti haroratining quvur uzunligi bo`yicha  
o`zgarish grafigi. 
 
Buning  asosiy  sababi  boshlanish  davri  (harorat  yuqori  bo`lganda)  neft 
tarkibidagi  parafinlar  kristallanishi  sodir  bo`lmaydi  va  yashirin  issiqlik  ajralib 
chiqmaydi. Suyuqlik issiqligini tashqi muhitga sarfi natijasida harorat tez kamayadi. 
Suyuqlik  harorati  parafinning  kristallanishi  qotishiga  tenglashganda  parafinning 
kristallanish  jarayoni  sodir  bo`ladi.  Kristallanish  jarayonida  ajralib  chiqayotgan 
yashirin  issiqlik 
t
  miqdoridagi  suyuqlikdan  tashqi  muhitga  sarf  bo`layotgan  o`rinni 
qoplaydi. Natijada suyuqlik haroratining pasayish sekinlashadi. Bu o`z navbatida neft 
va neft mahsulotlarini haydash imkonini yaratadi. Issiq quvurlarni gidravlik hisobida 
suyuqlikning 
t
b
 va zichligini bilish kerak bo`ladi. Shu maqsadda 8 neftning haroratini 
quvur  uzunligi  bo`yicha  o`zgarishini 
t
  (XIV.1-grafik).  Chunki  zichlik  va 
qovushqoqlik quvur t haroratiga ko`ra o`zgarib boradi. Neft va uning har bir harorat 
ko`rsatkichiga  ma‘lum  gidravlik  nishab 
η
  uchastkalar  bo`yicha  to`la  bosimni 
yo`qolishini  suyuqlik  va  o`rtacha  haroratiga  ko`ra  aniqlanadi.  Neft  yoki  uning 
mahsulotlarini quvur uzunligi bo`yicha V.G. Shuxovni ifodasi bo`yicha aniqlanadi: 
 


GC
Kd
x
O
H
e
t
t
t
t
*
0





 
bu  yerda
  t
 
–
  quvurning  boshidan 
x
  masofa  oralig`idagi  neft  mahsuloti  harorati 
(masalan issiqlik stantsiyasidan). 
Atrof  muhit  harorati  (tuproq); 
t
н
 
–
  quvur  boshidagi  neft  mahsulotlarini 
boshlang`ich harorati (issiqlik stantsiyasidagi neftning harorati); 
K
 
–
 neft yoki uning 
mahsulotidan atrof muhitga issiqlik berish koeffitsiyenti (quvur uzunligi bo`yicha); 

---

206 
 
G
 
–
  neft  uning  mahsulotini  massaviy  sarfi; 
S
 
–
  neft  yoki  uning  massaviy  issiqlik 
sig`imi; 
d
 
–
 quvurning ichki diametri. 
Neftning boshlang`ich harorat qiymati
 t
н
 va neft mahsulotining harorat qiymati 
t
к
 bo`yicha tegishli uchastka quvur uzunligi quyidagicha: 
 
o
k
O
H
t
t
t
t
Kd
QC
l




ln

 
 
bu yerda 
Q
 
–
 neft yoki neft mahsulotini sarfi; 

 
–
 neft yoki neft mahsulotini zichligi. 
Quvurlarning  ishlashini ishonchli bo`lishini hisobga  olib isitiladigan neft  yoki 
uning mahsulotlarini boshlang`ich haroratini 80
–
90
o
C dan oshirmaslik kerak bo`ladi. 
Bunday  haroratda  quvurning  mahkamligi  va  neft  hamda  uning  mahsulotlarini 
fraktsiyalarga ajralish jarayonini oldi olinadi. 
“Issiq” quvurning o`zi
ga xos xususiyati shundan iboratki, haydash to`xtaganda 
neft yoki neft mahsulotlarini qotishiga yo`l q
o’
ymaslik kerak bo`ladi. Yana qaytadan 
ishga tushirish (haydash) uchun katta mehnat talab etiladi. Ishga tushurishda quvurni 
va uni o`rab turgan tuproqlarini qotmaydigan kam qovushqoqli suyuqliklar bilan (neft 
mahsulotlari  yoki  suv)  yoki  haydalayotgan  asosiy  suyuqlik  bilan  (neft  va  neft 
mahsuloti)  taxminan  qizdirish  kerak  bo`ladi.  Buning  uchun  kam  qovushqoqli 
neftlarni  issiqlik  stantsiyasida  kerakli  haroratgacha  isitilib,  keyin  quvur  ichiga 
haydaladi.  Kerak  bo`ladigan  kam  qovushqoqli  neftning  issiqlik  stantsiyasidagi 
zahirasi quyidagicha aniqlanadi: 
V=Q
τ
 
 
bu  yerda 
Q
 
–
  isitish  uchun  sarflanadigan  suyuqlik; 
τ
 
-  quvurni  isitish  uchun  kerak 
bo`lgan vaqt. 
Amaliy  ma‘lumotlarga  qaraganda  sistema  chidash  beradigan  maksimal 
bosimda mahsulot haydalgandan, “issiq” quvurning oldingi o`tkazuvchanlik holatiga 
keltirish uchun 4 
–
 6 kun kerak bo`ladi. 
“Issiq”  quvurlardan  (haydash  to`xtaganda)  yuqori  qovushqoqlik  va  yuqori 
haroratda  qotuvchan neft  va uning  mahsulotlarini  qotishini  oldini  olish  “yo`ldosh  –
 

---

207 
 
isitish” orqali ham amalga oshiriladi. Bu usul katta quvurlar uchun
  ko`p  ishlatiladi. 
Yo`ldosh  quvurning diametri kichik  bo`lib, u  asosiy  quvurga parellel qilib, umumiy 
izalyatsiya  bilan  zovurga  yotqiziladi.  Yo`ldosh  quvur  orqali  issiq  suv  haydaladi. 
Natijada “issiq” quvurda neft va uning mahsulotlarining qotishini oldi o
linadi. 
Issiq  quvurlarning  ishlatishdagi  iqtisodiy  tejamkorligini  oshirish  uchun, 
ma‘lum holatlarda, izalyatsiya qoplamlari bilan maqsadga muvofiq hisoblanadi.