N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

Po`lat rezervuarlari.
 
Hozirgi  zamon  po`lat  rezervuarlarining  ko`rinishi  texnologik  maqsadga ko`ra: 
tik silindr, tomchi, yotiq (sisternalar) ko`rinishida bo`ladilar. 
Tik  silindr  ko`rinishidagi  po`lat  rezervuarlari  o`z  navbatida  past  bosimli 
“atmosfera”,  pontonli  va  suzib  yuruvchi  tomli  rezervuarlarga  bo`linadi. 
“Atmosferali”  guruh  rezervuarlarining  ichki  havo  bo`shlig`idagi  bosim,  atmosfera 
bosimiga  yaqin  bo`ladi  va  uning  qiymati 
0,2  MPa
  (
0,02  kgs/sm
2
)  ga  teng  bo`ladi. 
Bunday  rezervuarlarga  konus  va  sferik  ko`rinishda  yopilgan  rezervuarlar  kiradi. 
Bunday  rezervuarlar  kam  bug`lanadigan  neft  mahsulotlarini  saqlashda  ishlatiladi. 
Masalan, kerosin, dizel yoqilg`isi va boshqalar. 
Yengil  uchuvchi  neft  mahsulotlarini  maxsus  konstruktsiyaga  ega  bo`lgan 
rezervuarlarda:  suzib  yuruvchi  tomli,  potonli  yoki  yuqori  bosimli 
–
  tomchi 
ko`rinishidagi  (0,7  kgs/sm
2
  gacha  bosim  ostida  ishlaydigan)  rezervuarlarda  saqlash 
maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Gorizontal  ko`rinishdagi  rezervuarlardagi  ko`p  turdagi  neft  mahsulotlari 
saqlanib,  asosan  ular  sanoat  korxonalarda  va  qishloq  xo`jaligida  tarqatuvchi  ombor 
sifatida foydalaniladi. 
Konus ko`rinishida yopilgan tik silindrik ko`rinishdagi rezervuarlarning hajmi 
100 
–
 5000 m
3
 bo`ladi. Bunday rezervuarlarning markazda (hajmi 
100 va 200 m
3
 dan 

---

136 
 
tashqari)  tayanch  ustuni  bo`lib,  bu  ustun  tomning  yopadigan  bo`laklari  (xitlari) 
mahkamlanadi. Sferik ko`rinishda yopilgan rezervuarlarning hajmi 10000, 15000 va 
20000 m
3
 bo`ladi. Bularda tom bo`laklari rezervuar korpusiga o`rnatilgan qattiq xalqa 
konturi  bo`yicha  mahkamlanadi.  Rezervuar  devori  metalli  qalinligi  (pastdan 
yuqoriga) 6 
–
 14 mm, tom metallining qalinligi 3 mm bo`ladi. 
Suzib  yuruvchi  qopqoqli  rezervuarning  statsionar  (qo`zg`almas)  tomi 
bo`lmaydi.  Tom  vazifasida  metalldan  yasalgan,  suyuqlik  yuzasida  yuruvchi  disk 
mavjud.  U  maxsus  konstruktsiyaga  ega  bo`lib,  uning  suyuqlik  ustidagi  harakati 
qo`zg`aluvchan narvon yordamida amalga oshiriladi. Bunday rezervuarlarning hajmi 
100 
–
 50000 m
3
 ga bo`ladi. 
Suzib  yuruvchi  pontonli  rezervuarlarga  tomli  metall  bo`laklari  bilan  yopilgan 
rezervuarlar  kiradi.  Ponton  g’ovvak  ko`rinishidagi  disk  bo`lib,  suyuqlik  yuzasiga 
tegib turadi, ya‘ni suyuqlik bilan harakatlanadi. Suyuqlik yuzasi bilan
 uning o`rtasida 
havo bo`shlig`i yo`qligi sababli, yengil bug`lanuvchan mahsulotlarni isrof bo`lishligi 
4
–
5 marta kam bo`ladi. 
Tomchi  ko`rinishidagi  rezervuarlar,  oddiy  tik  o`rnatilgan  rezervuarlarning 
ishlatish  mumkin  bo`lmagan  hollarda,  yengil  bug`lanuvchan  neft  mahsulotlarini 
saqlash uchun foydalaniladi. 
Havo  bo`shlig`idagi  ichki  bosim 
0,04 
–
  0,2  MPa
  (
0,4 
–
  2  kgs/sm
2
)  ga 
mo`ljallangan. Yengil bug`lanuvchi mahsulotlarni saqlashda, umuman ularning isrof 
bo`lishligi  sodir  bo`lmaydi.  «Kichik»  nafas  olishdagi
  yo`qolish  bo`ladi.  Faqat 
to`ldirishda bug`lar havoga chiqaziladi («katta» nafas olishdagi yo`qolish).
 
Yotiq  rezervuarlar  taqsimlovchi  neft  mahsuloti  omborlarida  va  tarqatuvchi 
omborlarida,  neft  mahsulotlarini  tashishda  va  saqlashda  ko`p  ishlatiladi.  Ular 
0,07 
MPa
 ichki 
–
 
100 m
3
 ni tashqil etadi.