N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

 
VI.2. Kon qurilmalarining korrozion yemirilishi 
Korroziya  detallarning  va  mexanizmlarning  ish  qobiliyatining  pasayishi  va 
ishdan chiqishiga olib keluvchi asosiy yemiruvchi omillardan biri hisoblanadi. 
Korroziya  natijasida  yo‘qotishlarni 
bevosita 
va 
bilvosita
  usullarga  b
o‘lish 
mumkin. 
Bevosita  korroziyadan  yo‘qotishga
 
buyumlarni  himoyalash  uchun  qilinadigan 
sarf-x
arajatlar va metallning ish qobiliyatini yo‘qotish natijasida to‘liq ishdan chiqishi 
kiradi. Mutaxassislar hisob-
kitobiga ko‘ra metallarning to‘liq ishdan chiqishi hozirgi 
vaqtda yiliga 
10-15%
 ini tashkil etadi. 

---

73 
 
Bilvosita  korroziyadan  yo‘qotishga
 
jixozlarning  ish  unumdorligi  kamayishi 
natijasida  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlar  sifati  va  hajmi  kamayishi,  hamda 
metallar sarfining oshishi kiradi. 
Neft  va  gaz  sanoatida  korroziya  natijasida  ko‘pgina 
jixozlarning  ish 
unumdorligi kamayishi va ishdan chiqi
shi kuzatiladi. Ayniqsa quvurlar, jo‘mraklar va 
rezervuarlar shular jumlasidandir. 
Metallarning  korroziyaga  qarshilik  ko‘rsatish  qobiliyati  korroziyabardosh
lilik 
deyiladi.  Metall  va  ularning  qotishmalari  har  xil  haroratli  sharoitlarda  va  har  xil 
tashqi muhitlarda turlic
ha korroziyabardoshlilikka ega bo‘ladi.
 
Korroziyaga  qarshi  himoya  usullari  konstruksion,  texnologik  va  foydalanish 
davridagi tadbirlarga bo‘linadi va uning usullari korrozion eksperimental tadqiqotlar 
asosida ishlab chiqiladi. 
Metall  material
lar  ularni  qurshab  turgan  muhit  ta’sirida  ha
r  xil  tezlikda 
yemiriladi.  Bu  yemirilishning  asosiy  sababi  metall  sirtining  tashqi  muhit  bilan 
kimyoviy o‘zaro ta’siri natijasida bo‘ladi.
 
Korrozion  jarayonlar  metall  sirtida  sodir  bo‘ladigan  reaksiyalar  mexanizm
iga 
ko‘ra kimyoviy va elektrokimyoviy korroziyalarga bo‘linadi
. 
Kimyoviy  korroziya 
metallning agressiv muhit bilan o‘zaro kimyoviy ta’sirida 
sodir  bo‘ladigan  jarayonlar  orqali  kechadi.  Kimyoviy  korroziyada  metall  sirti  bilan 
suyuq yoki gazli muhitlarning k
imyoviy geterogen reaksiyalari sodir bo‘lib, natijaviy 
elektr  toki  hosil  bo‘lishi  kuzatilmaydi.  Korroziya  metall  sirtiga  quruq  gazlar  va 
bug‘lar, suyuq ele
k
trolitmaslar (neft va uning mahsulotlari, spirtlar, mineral yog‘lar, 
organik birikmalar) ta’sirida k
uzatiladi. 
Eletrokimyoviy  korroziya 
geterogen  elektrokimyoviy  reaksiyalar  bo‘lib,  unga 
suvli  eritmalarda,  nam  gazlarda,  tuz  va  ishqorli  eritmalarda  sodir  bo‘ladigan 
jarayonlar kiradi va metallning muhit bilan o‘zaro ta’siri natijasida elektr toki hosil 
bo‘lishi  kuzatiladi.  Elektrokimyoviy  korroziyani  sodir  bo‘lish  sharoiti,  muhitning 
xossalariga va boshka turlarga ko‘ra tasniflash mumkin.
 

---

74 
 
Agressiv  muhitlarning  turlariga  ko‘ra
 
korrozion  jarayonlar  atmosferaviy, 
gazda,  suyuqliklarda,  tuproqda,  adashgan  toklar 
ta’sirida,  biologik  korroziyalarga 
bo‘linadi.
 
Metall  qurilmalarning  korroziyalanishi  ikki  mexanizm  asosida  sodir  etadi: 
kimyoviy va elektrokimyoviy (VI.1-rasm). Kimyoviy mexanizmdagi k
o’
rinish yuqori 
haroratda  gazlar  ta’sirida,  “Qur
u
q”  atmosfera  sharoitida  va  tok  o‘tkazmaydigan 
suyuqliklarda  sodir  bo‘ladi.  Metallarning  kimyoviy  korroziyasida  oksidlanish  va 
qaytarilish jarayoni bir vaqtni o‘zida tashqi muhit va metall ta’sir chegarasida sodir 
bo‘ladi (geterogen muhit). Natijada metallarning oksidlari hosil bo‘ladi.
 
Masalan: 
FeO; Fe
2
O
3
; Fe
3
O
4
; Al
2
O
3
; ZnO
2
 va boshqalar. 
Metallarning  elektrokimyoviy  mexanizmi  asosidagi  yemirilishi  elektrolitlarda, 
tuproq sharoiti
da, bakteriyalar ta’sirida va “
H
o‘l”, “Nam” atm
osfera sharoitida sodir 
bo‘ladi
. 
Elektrokimyoviy  korroziya  yemirilish  mexanizmi  galvanik  neftlarning 
yemirilish mexanizmiga o‘xshash bo‘ladi. Metall yuzasida quyidagi sabablarga ko‘ra 
makro va mikro galvanik juftlar hosil bo‘ladi:
 
-
 
metall makro va mikro tarkibining bir xil bo‘lmasligi;
 
-
 
metall makro va mikro y
uza tekisligini bir xil bo‘lmasligi;
 
-
 
iflosliklarni  va  korroziya  mahsulotlarini  metall  yuzasida  bir  xil 
tarqalmaganligi; 
-
 
metall yuzasida ezilgan va chizilgan joylarni bo‘lish va boshqalar.
 
-
 
Hosil  bo‘lgan  galvani
k 
juftlarning  anod  bo‘limida  oksidlanish 
(Me→Me
n
+ne)
,  katod  bo‘limida  esa  qaytarilish  jarayonlari 
(D+ne→ne; 
D=H
+
;  O
2
;  Me
n+
)
 
sodir bo‘ladi. Natijada metallarning gidrooksidlari hosil 
bo‘ladi.
  Masalan:  quvurlar  korroziyasi